Có nên tồn tại Quỹ bình ổn giá xăng dầu?

Đầu năm 2008, Thủ tướng giao Bộ Tài chính xây dựng đề án thành lập Quỹ bình ổn giá (BOG) xăng dầu với kỳ vọng sẽ góp phần bình ổn mặt bằng giá xăng dầu. Từ đó góp phần kiểm soát lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô, duy trì ổn định tăng trưởng và an sinh xã hội.

Liên Bộ Công Thương - Tài chính sẽ điều chỉnh mức trích lập, thời điểm trích lập quỹ BOG xăng dầu cho phù hợp với biến động của thị trường và có thông báo bằng văn bản để các thương nhân đầu mối thực hiện. Các thương nhân đầu mối đã thực hiện việc trích lập quỹ BOG theo quy định thì được sử dụng một lần duy nhất quỹ này để thực hiện mục tiêu bình ổn giá xăng, dầu theo quy định của liên Bộ Công Thương - Tài chính. Không sử dụng quỹ BOG để cấp vốn kinh doanh hoặc sử dụng khác mục đích của quỹ cho các thương nhân đầu mối kinh doanh xăng, dầu.

Việc sử dụng quỹ này hỗ trợ không hoàn lại một phần hoặc hỗ trợ toàn bộ phần chênh lệch giá phát sinh của giá cơ sở cao hơn giá bán lẻ hiện hành từ 3% trở lên khi các thương nhân đầu mối phải thực hiện nhiệm vụ bình ổn giá theo chỉ đạo của liên Bộ Công Thương - Tài chính.

Thời gian qua, có nhiều ý kiến trái chiều về sự cần thiết của BOG. Cơ quan Nhà nước cho rằng cần tồn tại. Còn theo phía doanh nghiệp (DN) kinh doanh xăng dầu, người tiêu dùng và nhiều chuyên gia kinh tế, không nên tồn tại quỹ này. Mỗi phía có những ý kiến lập luận riêng của mình.

Kết quả thanh tra ngày 4/1/2024 của Thanh tra Chính phủ cho thấy, Bộ Công thương chưa có ý kiến kịp thời để sửa đổi, bổ sung về phương pháp xác định mức trích, chi quỹ tính cho một đơn vị sản lượng, khi BOG theo quy định.

Tuy nhiên, theo chuyên gia Ngô Trí Long, thực tế cho thấy, có những lúc quỹ hoạt động thiếu minh bạch đã tạo kẽ hở để một số DN chiếm dụng vốn, sinh ra nhiều tiêu cực trong quản lý tài chính, gây bất ổn thị trường.

Quỹ BOG xăng dầu nằm trong tay doanh nghiệp, có những trường hợp “tự tung tự tác”, muốn làm gì thì làm. Thậm chí, kẹt tiền thì rút quỹ ra xài, những vụ án liên quan đến sai phạm trong sử dụng quỹ như tình trạng Thương nhân đầu mối lợi dụng như Xuyên Việt Oil, Hải Linh, Hải Hà, Thiên Minh Đức… trong thời gian vừa qua cho thấy rõ điều đó.

Đứng về phía DN xăng dầu, chuyên gia cho rằng, quỹ BOG không phát huy hiệu quả phòng ngừa rủi ro về giá trong hoạt động kinh doanh xăng dầu đối với DN. Tuy nhiên, trong quá trình điều hành, sử dụng, quản lý quỹ BOG xăng dầu cơ quan chức năng có những lúc có hiện tượng để cho quỹ âm ảnh hưởng tới hiệu quả hoạt động kinh doanh xăng dầu của DN.

Do vậy, để phòng ngừa rủi ro về giá trong kinh doanh xăng dầu, DN không thể trông chờ, ỷ lại vào quỹ BOG xăng dầu, mà phải sử dụng các phương thức công cụ khác.

Về lâu dài, Nhà nước cần nghiên cứu xóa bỏ quỹ này để thị trường xăng dầu trong nước vận hành theo cơ chế thị trường và tiệm cận dần với giá xăng dầu trên thị trường thế giới. Việc bỏ quỹ này không vi phạm quy định tại Luật Giá năm 2012 cũng như Luật Giá năm 2023.

Chuyên gia phân tích thêm, xét trên khía cạnh quản lý Nhà nước, nếu bỏ công cụ quỹ, chu kỳ điều hành giá dược điều chỉnh xuống 7 ngày đã làm giảm được mức biến động, việc điều hành giá chủ động, linh hoạt hơn theo giá thế giới.

Trong nhiều kỳ điều hành vừa qua, cơ quan điều hành gần như không thực hiện trích, chi quỹ, tuy nhiên thị trường vẫn ổn định. Đồng thời thực tế “số tiền” không đổi, trích rồi lại chi nên việc tác động đến CPI không nhiều.

Trong khi đó, ông Đỗ Huy Trung - Trưởng Ban Tư vấn giải quyết khiếu nại, Hội Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam cho rằng, hiện có ý kiến của một số cơ quan, tổ chức cho rằng về việc BOG xăng dầu hiện nay là liên tục, không có thời gian cụ thể là chưa phù hợp với quy định tại Luật Giá.

Dự thảo Nghị định kinh doanh xăng dầu do Bộ Công Thương soạn thảo đã tiếp thu ý kiến trên, quy định cụ thể trường hợp trích lập, chi sử dụng quỹ BOG. Chính phủ xem xét, quyết định trích lập, chi sử dụng quỹ BOG xăng dầu theo quy định tại Luật Giá.

Tuy nhiên, có nhiều ý kiến đề nghị bỏ quy định về lập và sử dụng Quỹ bình ổn giá xăng dầu để người tiêu dùng không bị chịu thiệt thòi như hiện nay.

"Bản chất của quỹ là tiền của người tiêu dùng góp vào. Người tiêu dùng không tiếp cận và xử lý được thông tin về việc lập và sử dụng Quỹ mặc dù có quy định cho tất cả các doanh nghiệp phải công khai nhưng không có cơ chế tham gia giám sát của người tiêu dùng để bảo đảm sử dụng đúng và hiệu quả quỹ này.

Cơ quan điều hành của Nhà nước quyết định sử dụng quỹ. Việc lập quỹ bản chất là sự can thiệp của Nhà nước vào một loại hàng hóa có tính nhạy cảm rất cao với thị trường, khiến giá xăng dầu trong nước và thế giới khó đồng nhất, không phản ánh đúng tính chất thị trường của hàng hóa", ông Trung phân tích.