Bàn giải pháp quản lý 'sức khỏe' cây dừa

Sáng ngày 6/11, Trường Đại học Trà Vinh phối hợp cùng Báo Nông nghiệp và Môi trường, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, và Sở Nông nghiệp & Môi trường tỉnh Vĩnh Long, Hiệp hội Dừa Việt Nam đồng tổ chức diễn đàn “Truyền thông quản lý sức khỏe cây dừa Việt Nam đáp ứng yêu cầu sản xuất gắn với người tiêu dùng”.

Áp dụng công nghệ mới giải quyết bài toán "sức khỏe" cây dừa.

Biến đổi khí hậu “đe dọa”

PGS.TS Nguyễn Minh Hòa - Hiệu trưởng Trường Đại học Trà Vinh (TVU) cho biết, Việt Nam hiện nằm trong nhóm 10 quốc gia có diện tích và sản lượng dừa lớn nhất thế giới, trong đó vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) chiếm hơn 80% diện tích trồng dừa cả nước.

Cây dừa không chỉ mang lại sinh kế cho hàng triệu hộ dân mà còn là nguồn nguyên liệu chiến lược cho ngành chế biến, xuất khẩu và phát triển kinh tế xanh. Tuy nhiên, ngành dừa Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức mới: biến đổi khí hậu, sâu bệnh hại, chất lượng giống, tiêu chuẩn sản xuất và yêu cầu truy xuất nguồn gốc từ các thị trường quốc tế

PGS.TS Nguyễn Minh Hòa - Hiệu trưởng Trường Đại học Trà Vinh.

Ông Hòa cho rằng, để góp phần giải quyết những vấn đề đặt ra cho ngành dừa, các cơ sở đào tạo và nghiên cứu trong vùng - trong đó có TVU đã và đang tích cực chung tay bằng nhiều hoạt động cụ thể: trường đã triển khai các dự án hợp tác nghiên cứu về chọn tạo giống, phòng trừ sâu bệnh, chế biến sâu và thương mại hóa sản phẩm từ dừa.

Ngoài ra, nhà trường cũng xây dựng đề án Viện Dừa ĐBSCL, hướng tới mục tiêu trở thành trung tâm tri thức, công nghệ và đào tạo nhân lực chất lượng cao cho ngành dừa Việt Nam. Đồng thời phát triển các chương trình đào tạo, khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo gắn với chuỗi giá trị dừa, giúp sinh viên và cộng đồng địa phương tiếp cận tri thức, ứng dụng công nghệ và phát triển bền vững.

“Khi chúng ta nói về 'quản lý sức khỏe cây dừa, đó không chỉ là việc bảo vệ một loại cây trồng, mà còn là bảo vệ sinh kế, thương hiệu và tương lai của ngành nông nghiệp Việt Nam”, ông Hòa nhấn mạnh.

Ông Nguyễn Hữu Huệ - Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Vĩnh Long xác định, dừa là cây trồng chủ lực, từ lâu đã gắn bó với người nông dân và là nguồn thu nhập chủ yếu của một bộ phận người dân trong tỉnh. Hằng năm, tổng giá trị sản xuất của cây dừa năm 2025 ước đạt 4.180 tỷ đồng (theo giá so sánh 2010) và khoảng 11.000 tỷ (theo giá hiện hành)... góp phần phát triển sinh kế, nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống cho gần 270.000 hộ dân trên địa bàn tỉnh.

Ông Nguyễn Hữu Huệ - Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Vĩnh Long xác định, dừa là cây trồng chủ lực, từ lâu đã gắn bó với người nông dân.

Ngành dừa tỉnh Vĩnh Long đã và đang đối mặt với những thách thức nghiêm trọng do biến đổi khí hậu gây ra: thiếu nước ngọt và khô hạn, làm tăng nguy cơ thiếu nước, ảnh hưởng đến quá trình ra hoa, đậu quả. Triều cường làm hạn chế sự phát triển của rễ khi vườn dừa bị ngập hoàn toàn hoặc ngập sâu trong thời gian dài, rễ cây dừa không nhận đủ oxy, dẫn đến rễ bị thối và không phát triển được…

Để giải quyết nan đề trên, ông Huệ đề xuất ngành nông nghiệp và môi trường và tỉnh Vĩnh Long thực hiện đề án “Đánh giá tính chất lý, hoá học, xây dựng bản đồ thổ nhưỡng, ứng dụng ArcGIS tạo lập cơ sở dữ liệu vùng chuyên trồng dừa và đề xuất các giải pháp nâng cao sức khỏe đất, quản lý dinh dưỡng đất trồng dừa và vùng trồng dừa hữu cơ nhằm nâng cao năng suất, chất lượng, sức cạnh tranh ngành dừa tỉnh Vĩnh Long giai đoạn 2026 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050”.

Ưng dụng công nghệ mới

Theo bà Huỳnh Thị Ngọc Diễm - Phó Giám đốc Trung tâm Trồng trọt và Bảo vệ thực vật phía Nam, vùng ĐBSCL có diện tích trồng dừa lớn, nhưng chủ yếu tập trung ở một số tỉnh như: Bến Tre, Trà Vinh và Sóc Trăng. Tuy nhiên, chất lượng dừa chưa đồng đều, một số sản phẩm không đạt tiêu chuẩn xuất khẩu do kỹ thuật trồng và chăm sóc chưa đồng bộ. Một số vùng vẫn sử dụng phương pháp tưới tiêu lạc hậu, ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng.

Bà Huỳnh Thị Ngọc Diễm - Phó Giám đốc Trung tâm Trồng trọt và Bảo vệ thực vật phía Nam.

Sự thay đổi khí hậu ảnh hưởng đến nguồn nước và điều kiện sinh trưởng của cây dừa. Sâu hại phát sinh, khó kiểm soát, chi phí phòng trừ dịch hại tăng, làm giảm lợi nhuận và cạnh tranh từ các quốc gia khác về sản phẩm dừa, cũng như sự biến động giá cả.

Trong khi đó, nhiều nông dân chưa áp dụng đúng các biện pháp kỹ thuật tiên tiến trong trồng trọt và chăm sóc dừa. Bà Diễm cho rằng, cần phải đầu tư, áp dụng công nghệ mới: sử dụng công nghệ tưới nhỏ giọt, hệ thống cảm biến để theo dõi độ ẩm và dinh dưỡng của đất. Hoặc áp dụng hệ thống tưới tự động, điều khiển từ xa… Phát triển các giống dừa có năng suất và chất lượng cao hơn, kháng bệnh tốt hơn.

Ông Nguyễn Ngọc Trai - Viện Dừa ĐBSCL (nhóm nghiên cứu Trường Đại học Trà Vinh) chia sẻ, cây dừa đóng vai trò then chốt trong việc bảo vệ môi trường sinh thái, hình thành các vành đai xanh chắn sóng, chống xói lở và thích ứng với tình trạng biến đổi khí hậu, đặc biệt là xâm nhập mặn.

Sản phẩm từ dừa rất đa dạng: thực phẩm, nước giải khát, nguyên liệu công nghiệp, mỹ phẩm đến vật liệu xây dựng và thủ công mỹ nghệ, cây dừa được gọi "Cây của sự sống" (Tree of Life). Vì vậy, định hướng nghiên cứu chọn tạo, nhân giống và chế biến phục vụ phát triển ngành dừa ĐBSCL là rất cần thiết.

Ông Nguyễn Ngọc Trai - Viện Dừa ĐBSCL (nhóm nghiên cứu Trường Đại học Trà Vinh).

Theo ông Trai, cần phải ưu tiên các đề tài nghiên cứu ứng dụng công nghệ sinh học đặc biệt là công nghệ nuôi cấy mô tế bào thực vật và sinh học phân tử trong chọn tạo giống dừa có chất lượng cao, thích ứng biến đổi khí hậu xâm nhập mặn cho tỉnh đặc biệt ở 3 nhóm dừa chính hiện nay: dừa lấy dầu, dừa uống nước và dừa sáp.

Ưu tiên kinh phí cho các nghiên cứu trong phòng trị dịch bệnh trên dừa theo hướng an toàn sinh học. Các nghiên cứu sau thu hoạch: chế biến sâu, ly trích các hoạt chất có hoạt tính sinh học từ dừa và dừa sáp nhằm phát triển bền vững và đưa cây dừa thực sự thành cây trồng chủ lực mang lại giá trị kinh tế cao, góp phần phát triển kinh tế.

Nhất là các nghiên cứu về nông nghiệp tuần hoàn trên cây dừa, như sử dụng các phụ phế phẩm từ chế biến dừa để chế biến thành nguồn phân hữu cơ bón lại cho các vườn dừa canh tác theo hướng hữu cơ hoặc các sản phẩm giá trị gia tăng từ phụ phẩm dừa.

“Đặc biệt là nghiên cứu ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong canh tác dừa đặc biệt là việc phát hiện sâu hại, dịch bệnh kịp thời cũng như dự báo sự biến động môi trường”, ông Trai cho biết.