Công nghệ và tư duy chính sách quyết định tương lai năng lượng Việt Nam

Tại diễn đàn "Công nghệ năng lượng trong kỷ nguyên mới" ngày 29/7 tại Hà Nội, các chuyên gia, nhà quản lý cũng như doanh nghiệp đã đề cập tới vấn đề chính sách và thể chế – một câu chuyện luôn có nhiều thách thức nhưng lại là nền tảng để tạo ra một hệ sinh thái phát triển tốt trong lĩnh vực năng lượng mới.

TS Nguyễn Quân - nguyên Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ cho rằng, Việt Nam cần một cách tiếp cận xây dựng chính sách khoa học, tổng thể và phải tránh xa lối tư duy thiên kiến, ngắn hạn.

Để minh chứng, ông đưa ra ví dụ về điện hạt nhân: "Lúc phê duyệt dự án ở Ninh Thuận, chúng ta nói phải làm vì thiếu điện. Đến lúc dừng, chúng ta lại nói không thiếu điện lắm. Bây giờ, chúng ta lại thấy mình đang rất thiếu điện". Sự thiếu nhất quán này, theo ông, cho thấy một tầm nhìn chưa đủ dài hạn.

Tương tự, con số dự báo tăng trưởng ngành điện cũng cần được nhìn nhận lại. "Kinh nghiệm quốc tế cho thấy tăng trưởng điện phải gần như gấp đôi tăng trưởng GDP. Mục tiêu tăng trưởng kinh tế hai con số đòi hỏi ngành điện không thể chỉ tăng trưởng 10%", ông Quân phân tích.

Từ đó, nguyên Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ nhấn mạnh tầm quan trọng của mối liên kết "ba nhà": Nhà nước – Nhà khoa học – Doanh nghiệp. Các chính sách chỉ thực sự hiệu quả khi có sự tham vấn sâu rộng từ giới chuyên môn và những người trực tiếp triển khai.

Tiếp nối câu chuyện chính sách, bà Nguyễn Phương Mai - Phó Giám đốc Công ty Đầu tư và Phát triển Châu Anh, chuyên gia tư vấn các dự án năng lượng với 20 năm kinh nghiệm tại Bộ Công Thương, đã chỉ ra ba trở ngại lớn nhất đang kìm chân dòng vốn đầu tư vào quá trình chuyển dịch năng lượng tại Việt Nam.

Thứ nhất, tính thực thi chính sách còn yếu. "Chúng ta có định hướng, có quy hoạch, có cơ chế, luật pháp. Cái gì cũng có nhưng thực tế triển khai vẫn vướng", bà Mai nhận định.

Thứ hai, năng lực quản lý ở địa phương chưa theo kịp. Khi được phân cấp, nhiều địa phương thiếu chuyên môn đa ngành (công nghệ, tài chính, pháp lý) để thẩm định các dự án phức tạp, thậm chí gặp khó khăn trong giao tiếp với nhà đầu tư nước ngoài.

Thứ ba, sự ổn định của kinh tế vĩ mô, đặc biệt là rủi ro tỷ giá. Khi khung giá điện được tính bằng VNĐ mà không có cơ chế tham chiếu ngoại tệ, các nhà đầu tư quốc tế rất khó tính toán hiệu quả dự án trong dài hạn.

Trong khi chính sách còn những điểm nghẽn, các giải pháp công nghệ năng lượng sạch đã sẵn sàng để được triển khai.

Ông Trần Khánh Việt Dũng - Giám đốc HDF Energy tại Việt Nam cho biết, hydro là một giải pháp năng lượng khả thi và hiệu quả. Đơn cử, HDF đã đề xuất một dự án điện xanh cho đảo Phú Quý, sử dụng điện gió, mặt trời kết hợp pin nhiên liệu và hydro để bảo đảm cấp điện 24/7 với chi phí chỉ bằng một nửa so với điện diesel hiện nay. Công ty cũng đang nghiên cứu chuyển đổi đầu máy xe lửa từ diesel sang hydro.

Từ thực tế này, ông Dũng kiến nghị: "Hydro là lĩnh vực mới nên Việt Nam cần sớm hoàn thiện hành lang pháp lý đồng bộ, có lộ trình rõ ràng từ Trung ương đến địa phương về quy hoạch, đất đai, hợp đồng mua bán điện… để tạo điều kiện cho nhà đầu tư".

Trong khi đó, ông Kim Gyeng Chul - Tổng giám đốc Điều hành VINA Tech, Enersol nhấn mạnh vai trò của công nghệ siêu tụ điện và pin nhiên liệu hydro.

Theo ông Kim Gyeng Chul, việc sử dụng công nghệ siêu tụ điện và pin nhiên liệu hydro sẽ mở đường cho chuyển dịch năng lượng tại Việt Nam.

"Không chỉ đóng vai trò cải thiện hiệu suất trong lưu trữ và phát điện, chúng còn đang định hình tương lai của các ngành công nghiệp chiến lược như giao thông, năng lượng tái tạo và điện tử thông minh", chuyên gia nhấn mạnh.

Khẳng định công nghệ siêu tụ điện và pin nhiên liệu hiện đã sẵn sàng để đồng hành cùng Việt Nam trong quá trình ổn định hệ thống điện quốc gia và hướng tới một tương lai năng lượng sạch, bền vững và độc lập, Tổng giám đốc của VINA Tech nhấn mạnh thông điệp “Tự do và hạnh phúc thực sự đến từ sự độc lập trong công nghệ”.

Trước nhu cầu cấp thiết của thị trường, nhiều doanh nghiệp trong nước đã chủ động đầu tư vào các công nghệ lõi. Bà Nguyễn Thị Thanh Bình - Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn T&T Group cho biết, năng lượng tái tạo cần đi đôi với hệ thống lưu trữ để bảo đảm tính ổn định.

"Với mục tiêu lắp đặt mới hơn 60.000 MW điện mặt trời đến năm 2035, Việt Nam sẽ cần tối thiểu 10% pin lưu trữ đi kèm. Nhận thấy cơ hội này, T&T Group đã hợp tác với đối tác hàng đầu thế giới để đầu tư nhà máy sản xuất pin lưu trữ, làm chủ công nghệ 'cell pin' cốt lõi", bà Bình chia sẻ.

Ông Nguyễn Hoàng Kiên - Phó TGĐ CTCP Bóng đèn Phích nước Rạng Đông cho rằng, sản phẩm xanh là chưa đủ mà cần các "giải pháp xanh" dựa trên lõi công nghệ IoT và AI.

"Chúng tôi tạo ra các giải pháp điều khiển thông minh cho tòa nhà: chiếu sáng thông minh, điều khiển thiết bị điện thông minh, giám sát năng lượng, giám sát năng lượng tái tạo và an ninh an toàn. Tất cả đều được tích hợp trên một nền tảng duy nhất, mà chúng tôi gọi là "One App, One Tap", nghĩa là chỉ cần một ứng dụng để giám sát và điều khiển mọi thứ. Mục tiêu là cuộc sống tiện nghi hơn, không phải tắt giảm thiết bị mà là sử dụng năng lượng hiệu quả", ông Kiên chia sẻ.

Tuy nhiên, cả TS Nguyễn Quân và bà Nguyễn Thị Thanh Bình đều chỉ ra một nút thắt chung: nguồn nhân lực chất lượng cao. Giai đoạn bùng nổ 2019-2021 đã chứng kiến một cuộc "khủng hoảng" nhân sự, khi các dự án phải "giành" người của nhau.

"Chúng tôi rất ít khi tuyển sinh viên mới ra trường mà phải tìm người có kinh nghiệm để có thể 'nhập cuộc' ngay. T&T Group rất sẵn lòng hợp tác với các trường đại học để có thể 'đặt hàng' đào tạo, cung cấp những nhân sự thật tốt cho thị trường", bà Bình nhấn mạnh.

Đây cũng chính là lời giải cho bài toán "con người là yếu tố đi đầu" mà TS Nguyễn Quân đã đề cập trong câu chuyện phát triển điện hạt nhân tại Việt Nam.

Có thể thấy, hành trình hướng tới một nền năng lượng bền vững đòi hỏi một cuộc cách mạng kép: một cuộc cách mạng trong tư duy làm chính sách và một cuộc cách mạng trong việc ứng dụng công nghệ. Lời giải sẽ chỉ đến khi các "nút thắt" về thể chế được tháo gỡ, tạo ra một môi trường đầu tư minh bạch, thực tiễn và dài hạn.