Người phục dựng "nỏ thần" trong truyền thuyết

Truyền thuyết Mỵ Châu - Trọng Thủy kể rằng, vua An Dương Vương có nỏ thần (nỏ Liên Châu), bắn một lúc nhiều mũi tên khiến quân giặc đông đến hàng vạn cũng phải tan rã rồi bỏ chạy.

Nhiều ý kiến trong và ngoài nước cho rằng, thời An Dương Vương không có nỏ thần và đó chỉ là truyền thuyết không có thật. Thế nhưng, để minh chứng việc nỏ thần có từ thời vua An Dương Vương là điều không phải hoàn toàn vô căn cứ, kỹ sư Vũ Đình Thanh đã dày công nghiên cứu phục dựng lại chiếc nỏ có cơ chế hoạt động giống nỏ thần. Sáng chế này đã được Bộ Khoa học và Công nghệ cấp bằng độc quyền sáng chế vào tháng 8/2022.

Quyết tâm phục dựng lại nỏ thần trong truyền thuyết

Buổi sáng cuối tháng 3 tiết trời se lạnh, chúng tôi tham gia buổi bắn thực nghiệm nỏ của kỹ sư Vũ Đình Thanh tại Bảo tàng trưng bày cổ vật Cổ Loa thuộc Khu di tích Cổ Loa, huyện Đông Anh, Hà Nội.

Những cơn gió lùa khiến tóc chúng tôi rối tung. Thấy vậy chúng tôi liền đặt câu hỏi với kỹ sư Thanh: “Gió thổi mạnh thế này có ảnh hưởng gì đến việc bắn tên không anh?”. Kỹ sư Thanh đáp: “Không vấn đề gì đâu các anh chị, mũi tên bay với lực mạnh và nhanh sẽ vượt qua lực cản của không khí và sức gió để hướng tới đích”.

Sau đó kỹ sư Thanh chỉnh hướng nỏ về phía mục tiêu, đặt ống tên vào rãnh nỏ, cùng lúc đó 2 người đàn ông tuổi trung niên kéo căng sợi dây thừng của nỏ, dùng lẫy cố định ống tên và cuối cùng đặt các mũi tên bằng đồng vào ống nỏ.

Chỉ bằng một thao tác gạt cần không mất nhiều sức, dây nỏ bật mạnh đẩy ống tên hướng về phía trước đến đầu mũi nỏ thì dừng, các mũi tên trong ống đồng loạt bay ra, hướng về phía mục tiêu với tốc độ cao và chính xác mà bằng mắt thường ko thể quan sát kịp mũi tên bay ra khỏi ống từ lúc nào, chỉ kịp thấy khoảnh khắc ống tên đã bay gần tới đích rồi cắm vào mục tiêu.

Để đạt được kết quả này, kỹ sư Vũ Đình Thanh đã mất nhiều năm mày mò nghiên cứu để khám phá ra bí mật Nỏ thần An Dương Vương mà theo truyền thuyết là có từ hàng nghìn năm trước.

Kỹ sư Vũ Đình Thanh sinh ra và lớn lên tại Hà Nội. Bố anh nguyên là cán bộ của Viện Thiết kế (Bộ Quốc phòng), mẹ nguyên là cán bộ của Viện Khoa học công nghệ Tàu thủy (Bộ Giao thông vận tải). Vì vậy, ngay từ nhỏ, Thanh đã được bố, mẹ truyền cảm hứng và định hướng cho lĩnh vực mà anh theo đuổi về thiết kế, kỹ thuật.

Sau khi tốt nghiệp cấp 3, anh sang Cộng hòa Czech du học. Với thành tích học tập nổi bật, anh đã được các công ty, tập đoàn chuyên về thiết kế, kỹ thuật của Czech mời ở lại làm việc. Hiện tại, kỹ sư Thanh đang làm việc cho Công ty Cổ phần NPO Almaz thuộc Công ty Almaz-Antey của Nga, nơi tập trung nhiều nhà khoa học vật lý hàng đầu thế giới làm việc tại đây.

Ý tưởng làm "nỏ thần" đến với kỹ sư Vũ Đình Thanh trong một lần anh cùng du khách nước ngoài đi thăm Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam. Khi thấy người thuyết minh của bảo tàng giới thiệu mô hình "nỏ thần" An Dương Vương cho khách nước ngoài nghe, nghe xong họ không nói gì, chỉ gật gù khen ngợi.

Sau đó họ nói với anh rằng, mô hình nỏ Liên Châu trong bảo tàng là không thuyết phục; xét về kỹ thuật thì không thể bắn xa cùng lúc nhiều mũi tên như truyền thuyết.

Từ ý kiến của du khách nước ngoài, kỹ sư Thanh đã quyết tâm nghiên cứu, phục dựng "nỏ thần" An Dương Vương.

Kỳ công giải mã bí mật của nỏ thần

Đầu năm 2019, kỹ sư Thanh bắt tay vào nghiên cứu, chế tạo. Ban đầu anh thử nghiệm làm nỏ bằng các cánh cung mà các vận động viên thể thao sử dụng khi thi đấu nhưng không thành công bởi cánh cung đó chỉ bắn được 1 mũi tên và cự ly ngắn chứ không bắn đồng loạt các mũi tên.

Sau đó, qua lời giới thiệu của bạn bè, anh tìm đến nghệ nhân Lò Văn Thuận (hay được gọi với cái tên Thuận Nỏ) ở bản Tông, xã Chiềng Xôm, TP Sơn La để đặt làm cánh nỏ bằng cây luồng. Tuy nhiên, sau vài lần bắn thử thì cánh nỏ lại hỏng.

Không bỏ cuộc, kỹ sư Thanh lặn lội đến huyện A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế để tìm loại gỗ có độ đàn hồi tốt và độ bền cao về làm cánh nỏ. Làm được cánh nỏ rồi, anh tiếp tục nghiên cứu thiết kế hình dáng của nỏ, mũi tên nỏ, ống tên, lẫy nỏ, cơ chế bắn làm sao cho giống với Nỏ thần trong truyền thuyết nhất.

Sau hơn 2 năm mày mò nghiên cứu, chế tạo với 15 chiếc nỏ làm rồi bỏ đi, hàng trăm lần bắn thử nghiệm, kinh phí lên đến hàng tỷ đồng, kỹ sư Vũ Đình Thanh đã tạo ra chiếc nỏ có cơ chế hoạt động giống với Nỏ thần An Dương Vương, bắn tối đa được 12 mũi tên cùng lúc với độ xa hơn 300m.

Cụ thể, chiếc nỏ của kỹ sư Thanh sử dụng phương pháp bắn nỏ giống "nỏ thần" là bắn bằng ống tên, cho phép bắn cùng lúc nhiều mũi tên. Nhờ cách bắn này vận tốc của mũi tên nhanh ít nhất gấp đôi so với cách bắn nỏ thông thường, mũi tên cũng bay xa hơn.

Phương pháp này còn cho phép làm nỏ có độ lớn không hạn chế, bắn cùng lúc số lượng mũi tên không hạn chế, tầm xa có thể lên đến hàng nghìn mét.

Đặc biệt, nỏ chỉ bắn được mũi tên bằng đồng vì tỉ trọng của đồng thắng được sức cản không khí, các vật liệu khác như tre, gỗ khi bắn với vận tốc lớn không bay được xa và chệch hướng vì bị tác động của lực cản không khí.

Chính vì thế Nỏ thần An Dương Vương chỉ bắn được mũi tên đồng giống với mũi tên đồng Cổ Loa mà không bắn được loại mũi tên khác.

Đầu mũi tên có 3 cánh, cánh 1 ngắn hơn cánh 2, cánh 2 ngắn hơn cánh 3, tạo thành một bước của ốc vít để xuyên vào không khí, đồng thời mỗi cánh cong theo cùng chiều kết hợp với chuôi nhỏ dần đều nên khi bắn mũi tên bay quay quanh trục của mình khiến mũi tên ổn định và bay xa, không bị quay ngang và đầu nhọn hướng về phía mục tiêu.

Những mũi tên bằng đồng cũng đã được khai quật ở Cổ Loa, huyện Đông Anh, thành phố Hà Nội và hiện đang được lưu giữ tại Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam.

Ngoài ra, nỏ còn sử dụng vuốt rùa làm lẫy rất cứng nên giữ được ống tên. Vuốt rùa có thể tháo ra khỏi nỏ và tra vào nỏ khi cần bắn, nỏ như một dạng chìa khóa.

Theo truyền thuyết, việc Trọng Thủy đánh tráo lẫy nỏ vuốt rùa khiến nỏ không bắn được, quân giặc tấn công khiến vua An Dương Vương không kịp làm lẫy nỏ thay thế và phải bỏ chạy. Việc quân giặc truy sát bằng được vua An Dương Vương khiến nhà nước Âu Lạc không làm được Nỏ thần thứ hai và bí mật Nỏ thần lưu giữ hàng nghìn năm nay.

Sáng chế này của kỹ sư Thanh đã được Bộ Khoa học và Công nghệ cấp bằng độc quyền sáng chế vào tháng 8/2022. Hiện tại mô hình phục dựng Nỏ thần An Dương Vương của kỹ sư Thanh cũng đang được trưng bày tại Bảo tàng trưng bày cổ vật Cổ Loa và sắp tới anh có dự định tặng một mô hình khác cho Bảo tàng Hà Nội.

“Để có được kết quả như ngày hôm nay không phải chỉ mình tôi có thể làm được mà nhờ công sức của cả một tập thể gồm rất nhiều các nhà khoa học quân sự, lịch sử, khảo cổ đóng góp ý kiến, tư vấn, động viên và đồng hành với tôi từ những ngày đầu nghiên cứu như: Thượng tướng, Viện sĩ Nguyễn Huy Hiệu, GS Nguyễn Quang Ngọc, PGS, TS Tống Trung Tín, Đại tá Vũ Tăng Bồng, Nhà báo Quốc Phong...”, kỹ sư Thanh chia sẻ.

Khơi dậy tinh thần độc lập, tự chủ, sáng tạo trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc

Nhiều nhà khoa học quân sự và sử học, khảo cổ học Việt Nam đã ghi nhận sáng chế của Vũ Đình Thanh. PGS, TS Tống Trung Tín, Chủ tịch Hội Khảo cổ học Việt Nam cho rằng, qua cuộc trình diễn càng chứng minh nỏ Liên Châu là có thật.

“Thực tế chúng ta đã tìm ra lò đúc, khuôn đúc, kho mũi tên. Ở thành Cổ Loa, chúng ta còn tìm thấy hệ thống lò đúc liên hoàn, nó không chỉ đúc tên đồng mà đúc vũ khí của An Dương Vương. Do đó, nếu giải mã xong nỏ thần bắn thế nào thì câu chuyện nỏ thần sẽ trở nên sinh động”, PGS, TS Tống Trung Tín nói.

GS Nguyễn Quang Ngọc, nguyên Phó chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam cho biết, chuyện Nỏ thần An Dương Vương được chép lại từ lâu, từ thế kỷ thứ IV sử Trung Quốc cũng ghi rõ. Từ bộ Việt sử lược thời Trần cũng ghi lại câu chuyện này, nhưng qua thời gian ngày càng được bồi đắp thêm nhiều chi tiết huyền thoại hóa dẫn tới việc làm lu mờ yếu tố lịch sử.

Nhận xét về sáng chế của kỹ sư Vũ Đình Thanh, Thượng tướng, Viện sĩ Nguyễn Huy Hiệu cho rằng: Trước đó, đã có nhiều mô hình phục dựng lại "nỏ thần" An Dương Vương được giới thiệu, trưng bày tại nhiều nơi. Tuy nhiên, những mô hình này chưa phục dựng sát với những mô tả về "nỏ thần" trong lịch sử, những di vật khảo cổ đã khai quật được.

Mô hình Nỏ thần của kỹ sư Vũ Đình Thanh đã làm được điều đó, phục dựng giống với Nỏ thần An Dương Vương từ hình dáng, vật liệu, cơ chế bắn cho đến mũi tên đồng.

Tuy nhiên, kỹ sư Thanh cần tiếp tục nghiên cứu thêm để hoàn thiện chiếc nỏ sao cho bắn ra được nhiều mũi tên hơn nữa, độ chụm tốt hơn, độ xa lên đến hàng nghìn mét và nghiên cứu sử dụng dây nỏ bằng da động vật như trong lịch sử chứ không phải sử dụng dây thừng như hiện tại.

Thượng tướng, Viện sĩ Nguyễn Huy Hiệu nhấn mạnh, việc phục dựng lại Nỏ thần An Dương Vương của kỹ sư Vũ Đình Thanh là việc làm rất có ý nghĩa nhằm khơi dậy truyền thống lịch sử, văn hóa của ông cha ta cách đây hàng nghìn năm để giáo dục các thế hệ người Việt Nam phát huy truyền thống về bảo vệ nền độc lập của Tổ quốc trong mọi triều đại, đặc biệt là thời đại của chúng ta hiện nay, trong phát triển hội nhập.

Truyền thuyết Mỵ Châu-Trọng Thủy đã truyền tải nhiều thông điệp, nhiều bài báo, phim ảnh nhắc lại truyền thuyết này nhưng chưa truyền tải một cách đầy đủ về sự sáng tạo, trí tuệ, nghệ thuật quân sự của ông cha ta trong điều kiện rất khó khăn khi đó.

Ông cha ta đã làm được điều chưa từng có trong lịch sử dựng nước và giữ nước là chế tạo ra được "nỏ thần" để từ đó thế hệ trẻ ngày nay học tập, phát huy sự sáng tạo trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Vận dụng nghệ thuật chiến tranh nhân dân và nghệ thuật quân sự Việt Nam trong điều kiện mới một cách sáng tạo, kết hợp giữa hiện đại với thô sơ của thời đại ngày xưa và bây giờ.

Không dừng lại ở kết quả này, thời gian tới kỹ sư Vũ Đình Thanh có dự định sẽ tiếp tục hoàn thiện nỏ sao cho giống "nỏ thần" An Dương Vương trong truyền thuyết nhất, anh sẽ đưa ra nghiên cứu mới của mình để chứng minh quân đội Tây Sơn dưới sự chỉ huy của vua Quang Trung sở hữu vũ khí khủng khiếp là phốt pho trắng để tiêu diệt quân Thanh là câu chuyện hoàn toàn không phải vô căn cứ.