Nguồn nhân lực điện hạt nhân của Việt Nam hiện nay ra sao?

Nhân lực vừa thiếu vừa yếu

Theo khuyến cáo của Tổ chức năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA), Tập đoàn Điện lực Pháp (EDF), Tập đoàn ATOMSTROYEXPORT của Liên bang Nga và một số cơ quan về điện hạt nhân khác, nhu cầu nhân lực cho tổ chức vận hành một nhà máy điện hạt nhân với 2 tổ máy, công suất khoảng 2x1.000 MWe (2.000 MWe) cần khoảng 600-1.200 người có trình độ từ trung cấp đến đại học, thuộc các chuyên ngành khác nhau.

Trong điều kiện Việt Nam, để bảo đảm tiếp nhận chuyển giao công nghệ, vận hành, duy tu, bảo dưỡng nhà máy an toàn, cần khoảng 1.200 người cho các vị trí như kiểm soát an toàn và bảo vệ bức xạ, quản lý dự án, quản lý và lãnh đạo nhà máy, vận hành khai thác- điều hành các lò, bảo trì và hỗ trợ kỹ thuật và các dịch vụ khác…

Trong trường hợp tái triển khai cả 2 dự án nhà máy điện hạt nhân (Ninh Thuận 1 và Ninh Thuận 2), công suất 2x2.000 MWe), nhu cần nhân lực tương ứng sẽ là 2.400 người.

Ngoài ra, kinh nghiệm của một số nước có ngành hạt nhân phát triển cho thấy, ngoài số nhân lực phục vụ trực tiếp cho nhà máy điện hạt nhân nêu trên còn cần khoảng 350 người có trình độ thạc sĩ, tiến sĩ các chuyên ngành luật và pháp quy hạt nhân, các chuyên gia nghiên cứu và phát triển, các chuyên gia chu trình nhiên liệu... phục vụ nghiên cứu, quản lí, vận hành, khai thác, bảo đảm an toàn cho nhà máy điện hạt nhân.

Tại hội nghị “Phát triển nguồn nhân lực khoa học và công nghệ phục vụ chương trình điện hạt nhân” diễn ra ngày 2/1, ông Lý Quốc Hùng – Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ (Bộ Công Thương) cho biết, hiện nguồn nhân lực khoa học và công nghệ (KH&CN) về điện hạt nhân của Việt Nam đang thiếu cả về số lượng và chất lượng, nhất là các nhà khoa học, kỹ thuật đầu đàn. Hiện số nhân lực KH&CN về điện hạt nhân làm việc chủ yếu trong các cơ quan của Bộ KH&CN, một số trường đại học, viện nghiên cứu và Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN).

Bên cạnh đó, số lượng giảng viên đào tạo lĩnh vực hạt nhân còn ít; cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ nghiên cứu, giảng dạy thiếu và lạc hậu, nên hoạt động đào tạo và phát triển nhân lực chuyên ngành hạt nhân còn rất hạn chế cả về số lượng và chất lượng.

Các cơ sở giáo dục và đào tạo trong nước có liên quan chưa có kinh nghiệm cũng như sự quan tâm đến đào tạo nhân lực phục vụ chương trình điện hạt nhân.

Theo báo cáo của EVN, giai đoạn đến 2017 (trước khi dừng thực hiện chủ trương đầu tư Dự án điện hạt nhân Ninh Thuận theo Nghị quyết số 31/2016/NQ-QH của Quốc hội), Bộ Giáo dục và Đào tạo đã cử tổng cộng 429 sinh viên đi học các chuyên ngành liên quan đến điện hạt nhân tại các trường đại học của Liên bang Nga. EVN đã cử tổng cộng 31 sinh viên đi học các chuyên ngành liên quan đến điện hạt nhân, cử đi đào tạo lớp cán bộ khung gồm 24 kỹ sư tại Nhật Bản, đã làm việc với ROSATOM để xây dựng kế hoạch đào tạo chi tiết cho dự án điện hạt nhân Ninh Thuận 1.

Hiện chưa có tài liệu rà soát, thống kê cụ thể về tình hình thực tế hiện nay đối với số nhân lực đã được đào tạo nêu trên song nhìn chung chỉ một số ít trong số nhân lực nêu trên hiện đang làm việc tại EVN, còn phần đông làm việc ở nước ngoài hoặc chuyển sang các ngành, nghề khác.

PGS, TS Đàm Sao Mai - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Công nghiệp TP Hồ Chí Minh thông tin, sau gần 40 năm phát triển, hiện nay nguồn nhân lực ngành hạt nhân của Việt Nam tập trung chủ yếu tại 3 đơn vị thuộc Bộ KH&CN bao gồm: Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam với khoảng 800 cán bộ, Cục An toàn bức xạ và hạt nhân với 90 cán bộ, và Cục Năng lượng nguyên tử với 30 cán bộ. Tại Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), Ban Quản lý dự án điện hạt nhân Ninh Thuận hiện có khoảng 100 cán bộ.

Trong khi đó, đội ngũ giảng viên tại các trường đại học chủ yếu tập trung vào giảng dạy vật lý hạt nhân và kỹ thuật hạt nhân, trong khi giảng viên các ngành liên quan như nhiệt học, cơ khí còn thiếu kiến thức và kinh nghiệm chuyên sâu về lĩnh vực hạt nhân.

Cần đào tạo bài bản

Theo PGS, TS Lê Thị Hồng Ánh - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Công Thương TP Hồ Chí Minh, việc đào tạo nguồn nhân lực cho điện hạt nhân cần có sự chuẩn bị hàng chục năm, hoặc hơn trước khi đưa nhà máy điện hạt nhân được đưa vào vận hành.

"Để có sự đồng bộ trong hoạt động đào tạo đối với các trường thuộc Bộ Công Thương và ngoài Bộ Công Thương, đề nghị Bộ Công Thương chủ động phối hợp với Bộ Giáo dục và Đào tạo để đưa các nội dung có liên quan điện hạt nhân và lượng tử vào chuẩn chương trình đào tạo các ngành đào tạo có liên quan đến những vị trí nhân lực cần thiết trong 1 nhà máy điện hạt nhân, từ giai đoạn quản lý dự án, xây dựng nhà máy đến giai đoạn vận hành nhà máy", PGS TS Lê Thị Hồng Ánh đề xuất.

PGS, TS Đinh Văn Châu - Hiệu trưởng Trường Đại học Điện lực, nhận định, trong bối cảnh hiện tại, Việt Nam đang đứng trước nhiều thách thức trong việc phát triển nguồn nhân lực toàn diện. Mặc dù đã có một số thành tựu trong lĩnh vực nghiên cứu và phát triển, nhưng xét về khía cạnh điện hạt nhân, nguồn nhân lực còn thiếu cả về số lượng và chất lượng.

"Điều này đòi hỏi cần có chiến lược đào tạo bài bản, đầu tư có trọng điểm và chính sách đãi ngộ phù hợp để thu hút và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho ngành", PGS,TS Đàm Sao Mai nêu.

Ghi nhận các ý kiến phát biểu tại hội nghị, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên nhấn mạnh, phát triển điện hạt nhân đòi hỏi nguồn nhân lực trình độ cao, được đào tạo bài bản theo từng loại hình công nghệ. Đây là yếu tố then chốt để thực hiện chủ trương lớn này. Bộ trưởng yêu cầu khẩn trương xác định nhu cầu, quy mô đào tạo, hoàn thành trong quý I/2025. Đồng thời, các cơ sở đào tạo và Bộ Công Thương cần đánh giá khả năng đáp ứng đào tạo, hợp tác với Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam và các đối tác quốc tế, hoàn thành trong quý II và III/2025.

Các cơ sở đào tạo cần chuẩn bị mã ngành, giảng viên, giáo trình và tận dụng cơ sở vật chất hiện có. Bộ Công Thương sẽ tham mưu ban hành cơ chế, chính sách đào tạo và hợp tác với các đối tác trong nước và quốc tế. Việc này nhằm chuẩn hóa giáo trình, mở rộng hợp tác đào tạo, đặc biệt với các đối tác phát triển điện hạt nhân...