Sản phẩm do AI tạo ra có được bảo hộ bản quyền?

Đây là trả lời của Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng khi phát biểu giải trình, làm rõ quan điểm quản lý đối với sản phẩm do trí tuệ nhân tạo (AI) tạo ra và cơ chế bảo hộ quyền sở hữu liên quan trong khuôn khổ phiên thảo luận tại Quốc hội về dự án luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ vào sáng 24/11.

Từ bảo vệ quyền sang tài sản hóa

Tư tưởng chính của đợt sửa đổi Luật Sở hữu trí tuệ lần này là nhằm mục đích đưa sở hữu trí tuệ trở thành tài sản kinh tế, có khả năng giao dịch và thị trường hóa các kết quả nghiên cứu. Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh rằng tài sản trí tuệ phải trở thành tài sản của doanh nghiệp.

Theo đó, tài sản này cần được định giá, mua bán, đưa vào các báo cáo tài chính, và có thể là tài sản đảm bảo để đi vay góp vốn. Điều này đặc biệt quan trọng đối với tài sản công nghệ mới, công nghệ số và AI.

Chuyển dịch quan trọng nhất được xác định là từ bảo vệ quyền sang tài sản hóa, thương mại hóa và thị trường hóa các kết quả nghiên cứu. Bộ trưởng Hùng chỉ ra rằng các quốc gia phát triển có tài sản vô hình, tài sản trí tuệ chiếm tới 80% tổng tài sản quốc gia. Việt Nam đã đến giai đoạn phải ưu tiên phát triển và bảo vệ tài sản trí tuệ để trở thành nước có thu nhập cao.

 

AI không phải chủ thể quyền sở hữu trí tuệ

Liên quan đến sản phẩm do AI tạo ra, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định một nguyên tắc cơ bản: AI không phải là chủ thể quyền sở hữu trí tuệ.

Vì lý do này, sản phẩm do AI tự động tạo ra mà không có sự tham gia của con người thì sẽ không được bảo hộ bản quyền sáng chế như các tác phẩm của con người.

Cơ chế bảo hộ dựa trên mức độ đóng góp của con người. Luật sẽ phân biệt rõ ràng giữa các trường hợp con người sử dụng AI với mức độ đóng góp sáng tạo khác nhau.

Nếu một người sử dụng AI như một công cụ hỗ trợ (tương tự như bút vẽ, máy ảnh) và có đóng góp sáng tạo đáng kể như cung cấp ý tưởng, chỉ đạo, lựa chọn, hoặc chỉnh sửa kết quả do AI tạo ra, thì người đó có thể được công nhận là tác giả, nhà sáng chế.

 

Nếu con người đóng góp ít, ví dụ chỉ đưa ra yêu cầu ngữ cảnh, và sử dụng AI như một đồng nghiệp, thì người đó không được coi là tác giả. Tuy nhiên, trong trường hợp này, người đó vẫn có quyền sử dụng và thương mại sản phẩm.

Bộ trưởng cho biết, cách tiếp cận này về cơ bản phù hợp với xu hướng quản lý của các nước. Luật sẽ giao Chính phủ xác định chi tiết mức độ sáng tạo của người dùng để từ đó có cơ chế bảo hộ phù hợp.

Huấn luyện AI và tăng cường thực thi pháp luật về bảo vệ tài sản trí tuệ

Một vấn đề khác được đề cập là việc sử dụng thông tin đã được công bố hợp pháp, công khai và công chúng được phép tiếp cận nhằm mục đích huấn luyện AI. Ban soạn thảo sẽ tiếp tục nghiên cứu kỹ vấn đề này, với điều kiện đặt ra là kết quả đầu ra của AI không được xâm phạm quyền tác giả. Bộ trưởng cũng nhấn mạnh rằng AI cần được tiếp cận dữ liệu và cách ứng xử với trí tuệ nhân tạo cần tương tự như cách ứng xử với trí tuệ con người.

Cuối cùng, để nâng cao hiệu quả bảo vệ tài sản trí tuệ, cần hoàn thiện tòa án chuyên biệt về sở hữu trí tuệ. Đồng thời, cần bổ sung các hình phạt mang tính răn đe, coi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ như "ăn cắp trong thế giới thực" để đảm bảo việc xử lý nghiêm minh trong môi trường số, tạo ra giải pháp có tính đột phá.