Hướng tới mục tiêu đào tạo 100.000 kỹ sư bán dẫn, cung ứng cho cả nước ngoài

Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Bùi Hoàng Phương.

Tại hội thảo "Xây dựng chính sách và giải pháp thúc đẩy phát triển ngành công nghiệp bán dẫn Việt Nam" tổ chức ngày 17/12 tại TP Hồ Chí Minh, Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Bùi Hoàng Phương cho biết Chính phủ đang rà soát lại đề án phát triển nguồn nhân lực theo hướng tăng gấp đôi chỉ tiêu, từ 50.000 lên 100.000 kỹ sư. Việc điều chỉnh này nhằm mục tiêu đưa Việt Nam trở thành điểm đến mới trong chuỗi cung ứng toàn cầu, cung cấp nhân sự không chỉ cho thị trường nội địa mà còn cho cả thế giới.

Chiến lược phát triển lĩnh vực này vận hành theo công thức C = SET + 1, xác định công nghệ bán dẫn là nền tảng cốt lõi cho sự phát triển của công nghệ số, kinh tế số và xã hội số. Đặc biệt, Việt Nam định hướng đi thẳng vào các khâu có giá trị gia tăng cao như thiết kế chip và thiết kế sản phẩm, thay vì chỉ dừng lại ở lắp ráp và gia công.

"Điểm nghẽn" nhân lực và mô hình "ba nhà"

Ông Huỳnh Thành Đạt - Phó Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận trung ương.

Mặc dù có lợi thế về nguồn nhân lực STEM (Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật và Toán học) mạnh, nhưng việc đào tạo nhân lực bán dẫn hiện nay chưa thực sự hiệu quả. Tỷ lệ sinh viên tốt nghiệp ngành kỹ thuật làm việc trong công nghiệp bán dẫn chỉ đạt 0,4%, thấp hơn nhiều so với các nước phát triển.

Ông Huỳnh Thành Đạt, Phó trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, nhận định nhân lực là yếu tố quyết định nhưng cũng là "điểm nghẽn lớn nhất" hiện nay. Thực tế cho thấy có sự "lệch pha" lớn giữa đào tạo và nhu cầu thực tế: sinh viên ra trường có bằng cấp nhưng doanh nghiệp phải mất nhiều tháng, thậm chí cả năm để đào tạo lại.

Để tháo gỡ khó khăn này, mô hình hợp tác "ba nhà" (Nhà nước - Nhà trường - Doanh nghiệp) được xem là hướng đi phù hợp. Trong đó, Nhà nước là người kiến tạo thể chế và định hướng; Nhà trường tập trung giảng dạy và nghiên cứu; Doanh nghiệp tham gia từ khâu xây dựng chương trình, đặt hàng đào tạo đến tiếp nhận nhân lực.

Tiến sĩ Lưu Huê Tiến, Tổng giám đốc SUN Edu, nhấn mạnh rằng doanh nghiệp cần tham gia thiết kế nội dung và chuẩn đầu ra ngay từ đầu để sinh viên tiếp cận được công nghệ và bài toán thực tế nhất.

Gỡ khó về hạ tầng và cơ chế chính sách

Bên cạnh nhân lực, hạ tầng kỹ thuật và cơ chế chính sách cũng là những yếu tố then chốt. Ngành bán dẫn trong nước hiện chưa có nhà máy sản xuất quy mô công nghiệp (fab) và đội ngũ kỹ sư thiết kế chủ yếu vẫn làm gia công từng phần (module) chứ chưa làm chủ thiết kế tổng thể. Một rào cản lớn khác là chi phí và thời gian đặt hàng sản xuất thử nghiệm (MPW) tại nước ngoài quá lớn. Ví dụ, Viettel từng mất tới 6 - 18 tháng chỉ để chờ đối tác Đài Loan (Trung Quốc) sản xuất thử bản thiết kế chip.

Để giải quyết vấn đề này, Bộ Khoa học và Công nghệ đang triển khai thành lập Trung tâm hỗ trợ sản xuất thử chip (mô hình MPW) tại Khu công nghệ cao TP Hồ Chí Minh và Đại học Quốc gia Hà Nội. Các trung tâm này dự kiến vận hành đầu năm sau, giúp doanh nghiệp rút ngắn thời gian thiết kế, tối ưu chi phí và tăng tính tự chủ công nghệ.

Về chính sách, năm 2025 được xem là bước ngoặt khi Quốc hội ban hành Luật Công nghiệp công nghệ số, dành riêng một chương cho bán dẫn. Các chính sách ưu đãi vượt trội đã được áp dụng, bao gồm thuế thu nhập doanh nghiệp 10% trong 15 năm miễn thuế 4 năm đầu, giảm 50% trong 9 năm tiếp theo, miễn tiền thuê đất và miễn thuế nhập khẩu đối với dây chuyền, thiết bị sản xuất chip. Ngoài ra, miễn giấy phép lao động và cấp visa 5 năm cho chuyên gia và người thân, miễn thuế thu nhập cá nhân trong 5 năm.

TP Hồ Chí Minh đang định vị mình là một "động cơ mới" cho ngành bán dẫn với lợi thế về quy mô thị trường và cơ chế đặc thù từ Nghị quyết 98. Phó chủ tịch UBND TP Hồ Chí Minh Nguyễn Mạnh Cường cho biết thành phố đang hướng tới mô hình hệ sinh thái bán dẫn vùng sau khi sáp nhập không gian phát triển với Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu.

Sự phân chia vai trò trong hệ sinh thái này rất rõ ràng. TP Hồ Chí Minh là trung tâm nghiên cứu, thiết kế (R&D) và nguồn nhân lực; Bình Dương tập trung sản xuất, đóng gói và kiểm thử; Bà Rịa - Vũng Tàu đảm nhiệm logistics với cụm cảng Cái Mép - Thị Vải.

Ông Cường khẳng định TP Hồ Chí Minh sẵn sàng trở thành "khách hàng lớn nhất" tiêu thụ các sản phẩm chip bán dẫn, đồng thời đảm bảo cung cấp năng lượng ổn định và hạ tầng số để thu hút các nhà đầu tư.

Việc nâng mục tiêu đào tạo lên 100.000 kỹ sư bán dẫn cho thấy quyết tâm mạnh mẽ của Việt Nam trong việc tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu, không chỉ bằng ưu đãi chính sách mà bằng năng lực thực chất. Khi các “điểm nghẽn” về nhân lực, hạ tầng và cơ chế đang dần được tháo gỡ thông qua mô hình “ba nhà”, các trung tâm MPW và hệ sinh thái vùng tại TP Hồ Chí Minh, ngành bán dẫn Việt Nam đứng trước cơ hội chuyển từ vai trò gia công sang làm chủ thiết kế và công nghệ.