Phát hiện DNA bí ẩn từ loài người tuyệt chủng hàng ngàn năm trước

Nghiên cứu mới cho thấy khi người cổ đại di cư đến châu Mỹ, họ mang trong mình một lợi thế tiến hóa đáng ngạc nhiên ẩn chứa trong DNA. Mã di truyền này, được truyền lại từ một loài hominin đã tuyệt chủng, có thể đóng vai trò quan trọng trong việc thích nghi với những thách thức môi trường đặc thù của một thế giới mới. Nguồn: Stock

Hàng ngàn năm trước, con người thời kỳ đầu đã thực hiện cuộc di cư đầy hiểm nguy, băng qua những dải băng khổng lồ trải dài hơn 85 kilômét trên eo biển Bering để đặt chân đến châu Mỹ xa lạ.

Theo công bố mới trên tạp chí Science của Đại học Colorado Boulder, nhóm di dân này mang theo không chỉ hy vọng mà còn một “món quà di truyền” từ người Denisova. Đoạn DNA cổ xưa ấy có thể đã giúp họ chống chọi với khí hậu khắc nghiệt, nguồn thực phẩm lạ và những mầm bệnh chưa từng gặp.

Phó Giáo sư Fernando Villanea,tác giả chính của nghiên cứu, nhấn mạnh: “Xét về mặt tiến hóa, đây là một bước nhảy vọt đáng kinh ngạc. Nó cho thấy khả năng thích nghi và phục hồi phi thường của loài người.”

Các nhà khoa học đã lần đầu tiên phát hiện ra hài cốt của người Denisova, có khả năng đã chết cách đây hơn 50.000 năm, trong một hang động ở Nga có tên là Denisova. Nguồn: Wikimedia Commons

 

Dấu ấn từ loài người bí ẩn Denisova

Người Denisova là một nhánh đã biến mất trong cây phả hệ loài người. Họ từng sinh sống trên phạm vi rộng từ Siberia (Nga) đến tận châu Đại Dương và Cao nguyên Tây Tạng, trước khi tuyệt chủng hàng chục nghìn năm trước.

Chúng ta chỉ biết đến người Denisova khoảng 15 năm trước, khi các nhà khoa học chiết xuất được DNA từ một mảnh xương tìm thấy trong hang động ở Siberia. Dù hình dáng thực sự của họ vẫn còn là ẩn số, nhiều nghiên cứu cho thấy người Denisova từng lai với cả người Neanderthal lẫn con người, để lại dấu ấn rõ rệt trong bộ gen ngày nay.

Trong nghiên cứu này, Phó Giáo sư Villanea cùng cộng sự David Peede (Đại học Brown) tập trung vào gen MUC19 - một gen thuộc hệ miễn dịch, có vai trò sản sinh protein mucin tạo chất nhầy bảo vệ cơ thể trước tác nhân gây bệnh.

Kết quả cho thấy, người Mỹ bản địa có tỉ lệ mang biến thể MUC19 của Denisova cao hơn hẳn các nhóm dân cư khác. Cứ 3 người gốc Mexico thì có 1 người mang bản sao biến thể này, trong khi chỉ khoảng 1% người gốc Trung Âu sở hữu nó.

Đặc biệt, đoạn DNA Denisova này còn nằm “kẹp giữa” các đoạn DNA Neanderthal, khiến Villanea ví von: “Nó giống như một chiếc bánh Oreo, với phần nhân là Denisova và lớp bánh quy là Neanderthal.”

Bản đồ một cây cầu đất liền nối liền nước Nga ngày nay với Alaska cách đây khoảng 21.000 năm. Nguồn: Cục Công viên Quốc gia Hoa Kỳ

Di sản di truyền giúp thích nghi với “thế giới mới”

Các nhà khoa học đưa ra giả thuyết: trước khi vượt eo biển Bering, người Denisova từng lai với Neanderthal, truyền lại gen MUC19. Sau đó, Neanderthal lại tiếp tục lai với con người hiện đại, để gen quý hiếm ấy “đi nhờ” trong hành trình di cư đến châu Mỹ.

Nhờ quá trình chọn lọc tự nhiên kéo dài hơn 20.000 năm, gen Denisova đã giúp người Mỹ bản địa sớm thích nghi cả về sinh học lẫn văn hóa: từ săn bắn, trồng trọt, cho đến phát triển công nghệ phù hợp với điều kiện địa phương.

Tại sao biến thể này phổ biến ở châu Mỹ mà không lan rộng khắp thế giới? Theo ông Villanea, có thể tổ tiên người Mỹ bản địa đã đối diện với những thách thức chưa từng có, từ nguồn thực phẩm lạ đến dịch bệnh mới, và gen Denisova chính là “lá chắn di truyền” giúp họ tồn tại.

Vào tháng 6/2025, các nhà nghiên cứu báo cáo rằng "hộp sọ Cáp Nhĩ Tân", được khai quật lần đầu vào những năm 1930, có khả năng thuộc về một người Denisova. Cho đến nay, đây là hộp sọ Denisova duy nhất được biết đến. Nguồn: Fu và cộng sự, Cell, 2025

 

Hành trình nghiên cứu tiếp nối

Villanea cho biết, nhóm đang tiếp tục nghiên cứu để tìm hiểu ảnh hưởng của biến thể MUC19 đối với sức khỏe con người hiện nay. Ông khẳng định: “Những gì người Mỹ bản địa làm được thật sự đáng kinh ngạc. Từ một tổ tiên chung ở eo biển Bering, họ đã vươn lên thích nghi hoàn toàn với lục địa mới - nơi quy tụ gần như mọi kiểu quần xã sinh vật trên thế giới.”

Nghiên cứu này không chỉ bổ sung mảnh ghép vào bức tranh tiến hóa của loài người, mà còn cho thấy sức mạnh của những di sản di truyền từ quá khứ - dù đến từ một giống người đã biến mất.