Người lao động "than" về điều kiện mua nhà ở xã hội

Khảo sát của Ban IV và VnExpress về nhu cầu nhà ở của người lao động thực hiện cuối tháng 4 cho thấy, tính chung cho cả nước, 57% NLĐ tham gia khảo sát muốn mua nhà, trong đó tỷ lệ NLĐ muốn mua nhà ở xã hội và mua nhà không thuộc diện “nhà ở xã hội” gần như tương đương nhau, tương ứng là 28% so với 29%. Nhu cầu về “nhà ở xã hội” theo đó, cao gấp hơn 1,5 lần so với tỷ lệ NLĐ hiện đang ở nhà ở xã hội (18%).

Điều này cho thấy chủ trương phát triển 1 triệu nhà ở xã hội mà Chính phủ đang chỉ đạo trọng tâm là chủ trương được xã hội nói chung và NLĐ hết sức đón nhận.

Tuy nhiên, còn nhiều khó khăn khi mua nhà ở xã hội và “điều kiện để được mua nhà ở xã hội” hiện là rào cản lớn nhất với 39% NLĐ tham gia khảo sát. Ba khó khăn lớn khác ở góc nhìn của NLĐ là thiếu tài chính sẵn có cho khoản đóng góp ban đầu (33%), khó cạnh tranh suất mua (32%), hồ sơ giấy tờ chứng minh phức tạp (27%).

Khoản 5 Điều 13 Nghị định 100/2015/NĐ-CP ngày 20/10/2015 quy định: “Khách hàng là hộ gia đình, cá nhân khi vay vốn ưu đãi từ Ngân hàng Chính sách xã hội (NHCSXH) phải thực hiện việc gửi tiết kiệm tại NHCSXH hàng tháng, với thời gian tối thiểu 12 tháng và mức gửi theo quy định của bên cho vay”.

Theo Ban IV, quy định này tạo ra một trong các điều kiện vay mua nhà ở xã hội tại các Ngân hàng chính sách xã hội là đối tượng vay “Phải thực hiện gửi tiền tiết kiệm hàng tháng tại NHCSXH với thời gian gửi tối thiểu 12 tháng kể từ ngày ký hợp đồng tín dụng với NHCSXH, mức gửi hàng tháng tối thiểu bằng mức trả nợ gốc bình quân tháng của người vay vốn”.

Trong khi phần lớn NLĐ “thiếu tài chính sẵn có cho khoản đóng góp ban đầu” (thông thường là 20% - 30% giá trị hợp đồng mua nhà) thì việc đặt ra yêu cầu như trên càng làm giảm mạnh cơ hội mua nhà của họ. Hoặc các yêu cầu về hồ sơ, giấy tờ chứng minh “thuộc diện đối tượng cho vay” hay chứng minh về thực trạng nhà ở, điều kiện thu nhập, điều kiện cư trú… cũng rất phức tạp với phần lớn NLĐ.

Ban IV cho rằng, chủ trương xây dựng nhà ở thu nhập thấp, nhà ở xã hội là đúng đắn và cấp thiết. Tuy nhiên, để đạt được sự hiệu quả trong thực tế triển khai, giúp phần đông NLĐ tiếp cận được với nhà ở xã hội, cần thiết phải nghiên cứu điều chỉnh tên chương trình, đề án "Đầu tư xây dựng ít nhất 1 triệu căn hộ nhà ở xã hội cho đối tượng thu nhập thấp, công nhân khu công nghiệp giai đoạn 2021 - 2030" thành “Đầu tư xây dựng ít nhất 1 triệu căn hộ nhà ở cho NLĐ thuộc diện thu nhập thấp, công nhân khu công nghiệp giai đoạn 2021 - 2030”. Cùng với đó là việc giảm mạnh lãi suất cho vay và áp dụng cho tất cả đối tượng NLĐ mua nhà ở trong chương trình.

Thay vì như hiện nay, chỉ có người thuộc diện “đối tượng chính sách xã hội” mới được tiếp cận vay với lãi suất thấp tại các ngân hàng chính sách xã hội, còn đối tượng công nhân khu công nghiệp muốn mua nhà ở xã hội hầu hết phải vay với lãi suất thông thường của ngân hàng thương mại. Đây là bài toán rất thách thức với số đông NLĐ vì số tiền trả lãi, trả gốc hàng tháng thậm chí vượt quá 50% thu nhập của công nhân.

Nhà nước cần xem xét cải thiện quy trình, hồ sơ, điều kiện cho vay mua nhà ở xã hội cho NLĐ, vì đây là những rào cản rất lớn đang được phản ánh thông qua cuộc khảo sát.

Ban IV cho biết, kiến nghị của các DN thể hiện trong báo cáo khảo sát tình hình doanh nghiệp tháng 5/2023 có nội dung rất đáng lưu ý là “Nhà nước xem xét các cơ chế để doanh nghiệp tham gia tín chấp, bảo lãnh cho NLĐ trong quá trình vay mua/thuê nhà ở xã hội so với quy trình xét duyệt phức tạp theo diện “đối tượng chính sách” như hiện nay để chủ trương phát triển nhà ở xã hội đi vào thực tiễn…”.

Vai trò của doanh nghiệp theo đó có thể phát huy nhiều hơn trong câu chuyện mua nhà ở xã hội của NLĐ, không chỉ xác nhận thu nhập mà còn có thể thay mặt NLĐ trả khoản tiền gốc và lãi hàng tháng tương tự cách doanh nghiệp đóng bảo hiểm xã hội cho NLĐ hiện nay. Đồng thời, một số doanh nghiệp còn có thể bổ sung thêm cơ chế “hỗ trợ một phần tiền” để thực hành chính sách chăm lo đời sống cán bộ nhân viên, giữ chân NLĐ, cộng hợp với nỗ lực của Chính phủ trong đề án quan trọng này.

Cần nghiên cứu, đánh giá nhu cầu nhà ở cho NLĐ theo từng địa phương và ưu tiên các địa phương tập trung đông công nhân, NLĐ để phân bổ chỉ tiêu phát triển dự án hợp lý, đi kèm với các cơ chế, chính sách hỗ trợ đặc thù nếu cần.

Với bảng giá đất và chi phí xây dựng như hiện nay, các dự án xây dựng nhà ở xã hội tại các thành phố lớn sẽ gặp nhiều thách thức vì tổng chi phí đầu vào rất cao, ví dụ TP Hồ Chí Minh, Bình Dương, Đồng Nai...

Tuy nhiên, đây cũng là các tỉnh, thành phố tập trung đông công nhân, NLĐ nên để chính sách phát huy được trong thực tiễn và tiệm cận được đúng đối tượng mục tiêu của chính sách thì cần phải có các quyết sách cụ thể để hỗ trợ cho quá trình phát triển nhà ở xã hội trên các địa bàn này.

Đồng thời, trong quá trình phát triển các dự án nhà ở xã hội, nhà ở cho NLĐ trên từng địa phương, cần rà soát và quan tâm đặc biệt tới việc bố trí các hạ tầng nền tảng như điện, nước, trường học công lập... Bởi vì với mức thu nhập thấp, lại phải trả tiền lãi, tiền gốc vay mua nhà ở xã hội hàng tháng, thì số tiền còn lại của NLĐ rất khó để trang trải các nhu cầu thiết yếu của cuộc sống, chưa nói tới việc trang trải các chi phí cho con đi học tư thục, hay các vấn đề phát sinh khác.