Nợ bảo hiểm xã hội: Doanh nghiệp đổ gánh nặng lên người lao động

Tại Hà Nội, những cái tên như Công ty CP Lilama 3 với 47 tỷ đồng nợ và 119 tháng, hay Công ty CP LISOHAKA chậm đến 207 tháng là đại diện cho vấn nạn “chây ì” đóng bảo hiểm cho người lao động của các doanh nghiệp. Lãng quên trách nhiệm, doanh nghiệp không chỉ vi phạm pháp luật mà còn đặt gánh nặng tài chính, tâm lý lên vai người lao động. Lối ra nào cho thực trạng này, khi quyền lợi người lao động đang bị đe dọa từng ngày?

Vấn đề dai dẳng

Nợ bảo hiểm xã hội (BHXH) từ lâu đã trở thành một thực trạng đáng lo ngại trong hệ thống an sinh xã hội của nước ta. Đây không chỉ là câu chuyện về trách nhiệm tài chính của doanh nghiệp, mà còn là vấn đề ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi cơ bản của hàng triệu người lao động.

Theo thống kê gần đây, cả nước có hàng chục ngàn doanh nghiệp chậm đóng BHXH, bảo hiểm y tế (BHYT), bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) và bảo hiểm tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp (BHTNLĐ-BNN). Tình trạng này không chỉ phản ánh khó khăn kinh tế của doanh nghiệp mà còn cho thấy lỗ hổng trong quản lý và thực thi pháp luật.

Theo Luật sư Hà Huy Phong - Chủ tịch Công ty Luật TNHH Inteco, BHXH là phúc lợi cơ bản của người lao động, được pháp luật công nhận và bảo vệ. Tuy nhiên, hiện tượng doanh nghiệp trốn đóng hoặc chậm đóng BHXH vẫn phổ biến, gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng. Người lao động phải đối mặt với nguy cơ mất quyền lợi khi ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, hoặc khi nghỉ hưu. Thẻ BHYT bị khóa, trợ cấp ngắn hạn không được chi trả, và quá trình tích lũy lương hưu bị gián đoạn – tất cả đều đẩy người lao động vào tình thế bất an, mất niềm tin vào doanh nghiệp và hệ thống an sinh xã hội.

Luật sư Phong dẫn chứng, quy định Nghị định 12/2022/NĐ-CP, doanh nghiệp chậm đóng BHXH có thể bị phạt từ 12% đến 15% tổng số tiền phải đóng tại thời điểm lập biên bản, tối đa 75 triệu đồng. Với hành vi trốn đóng, mức phạt từ 50 triệu đến 75 triệu đồng, thậm chí có thể truy cứu trách nhiệm hình sự.

Cũng theo luật sư Phong, dù chế tài đã rõ ràng, thực tế cho thấy nhiều doanh nghiệp vẫn “chây ì”. Điều này đòi hỏi sự vào cuộc quyết liệt hơn từ cơ quan chức năng để vừa xử lý vi phạm, vừa tìm lối ra cho doanh nghiệp.

“Chúng ta nên tiếp cận theo hướng vừa bảo vệ quyền lợi của người lao động, đồng thời hỗ trợ và giúp đỡ doanh nghiệp, mà không nên chỉ chú trọng vào việc xử phạt và đẩy doanh nghiệp, chủ doanh nghiệp vào vòng lao lý, đẩy hệ quả về mặt xã hội trở nên nghiêm trọng hơn”, Chủ tịch Inteco nêu.

Tâm điểm của nợ BHXH

Tại Hà Nội, tình trạng nợ BHXH càng trở nên báo động khi mới đây, Bảo hiểm Xã hội TP (nay là Bảo hiểm Xã hội Khu vực I) công bố danh sách các doanh nghiệp nợ từ 1 tháng trở lên trong tháng 2/2025. Có hơn 40.000 doanh nghiệp bị ghi nhận chậm đóng BHXH, BHYT, BHTN, và BHTNLĐ-BNN. Đáng chú ý, một số doanh nghiệp rơi vào tình trạng nợ kéo dài hàng trăm tháng với số tiền lên đến hàng chục tỷ đồng, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi của người lao động.

Điển hình, Công ty CP Lilama 3 nợ gần 119 tháng với số tiền hơn 47 tỷ đồng; Công ty CP Cơ Khí Xây Dựng 121 CIENCO1 chậm 122 tháng, nợ gần 20 tỷ đồng; Chi nhánh Công ty CP ô tô Xuân Kiên VINAXUKI - Nhà máy Sản xuất ô tô số 1 nợ tới 151 tháng với 25,7 tỷ đồng...

Công ty CP Công nghiệp xây dựng Toàn Phát, thậm chí nợ đến 162,85 tháng, với số tiền hơn 14,4 tỷ đồng. Một số doanh nghiệp khác như Công ty CP LISOHAKA nợ 207 tháng với gần 7,9 tỷ đồng, hay Công ty CP T & T (46 Trần Hưng Đạo, Hoàn Kiếm) nợ 158,93 tháng dù số tiền chỉ hơn 3,2 tỷ đồng...

Những con số “khủng” này không chỉ phản ánh sự chây ì mà còn cho thấy sự thiếu trách nhiệm nghiêm trọng của doanh nghiệp đối với người lao động.

Hậu quả là hàng trăm ngàn lao động tại Hà Nội phải chịu thiệt thòi. Khi doanh nghiệp không đóng BHXH, người lao động không thể nhận trợ cấp ốm đau, thai sản, hay tai nạn lao động đúng hạn. Thẻ BHYT bị tạm khóa khiến họ phải tự chi trả chi phí khám chữa bệnh, đặc biệt trong những trường hợp khẩn cấp. Về lâu dài, việc gián đoạn đóng BHXH ảnh hưởng đến quyền lợi lương hưu, khiến người lao động mất đi sự bảo đảm cho tương lai.

Tại một thành phố lớn như Hà Nội, trung tâm kinh tế, văn hóa của cả nước thì thực trạng này càng đáng lo ngại, đòi hỏi giải pháp cấp bách để bảo vệ người lao động.

Giải pháp nào để giải quyết nợ BHXH?

Để giải quyết thực trạng nợ BHXH, sự phối hợp đồng bộ giữa cơ quan chức năng và doanh nghiệp là điều cần thiết, với các giải pháp vừa mang tính răn đe, vừa hỗ trợ thực tế.

Đối với cơ quan chức năng, cần đẩy mạnh thanh tra, kiểm tra định kỳ, đặc biệt tập trung vào các doanh nghiệp có lịch sử nợ kéo dài, xử phạt hành chính nghiêm túc, thậm chí khởi kiện dân sự hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự nếu phát hiện hành vi cố ý trốn đóng bảo hiểm.

Luật sư Hà Huy Phong khuyến nghị, việc kiểm tra nên thực hiện một cách liên tục, thường xuyên, tránh trường hợp thời gian nợ bị kéo dài, dẫn tới việc khi bị phát hiện thì doanh nghiệp không còn có khả năng chi trả. Bên cạnh đó, cơ quan bảo hiểm xã hội cần có giải pháp, như cổng thông tin, hệ thống phần mềm… để tiếp nhận các báo cáo, kiến nghị của người lao động khi bị chủ sở hữu lao động chậm đóng bảo hiểm.

“Nói cách khác, cần có cơ chế thực thi pháp luật một cách hiệu quả để bảo đảm nghĩa vụ đóng bảo hiểm được thực hiện theo thời gian thực, tránh tình trạng nợ đọng và thời gian nợ bị kéo dài. Pháp luật nên chú trọng việc giám sát thực hiện nghĩa vụ thông qua việc giám sát, đốc thúc hơn là chỉ tập trung vào việc xử lý vi phạm”, luật sư Phong nhấn mạnh.

Cũng theo luật sư Hà Huy Phong, không phải doanh nghiệp nào cũng cố tình vi phạm, nên cơ quan chức năng cần phối hợp với các bên liên quan để xác minh nguyên nhân nợ như mất đơn hàng hay khủng hoảng tài chính, từ đó đề xuất hỗ trợ như giãn nợ hoặc giảm lãi suất phạt. Với các trường hợp doanh nghiệp phá sản hoặc chủ bỏ trốn, cơ quan BHXH có thể cân nhắc tạm ứng quỹ để chi trả quyền lợi ngắn hạn như ốm đau, thai sản cho người lao động, sau đó truy thu từ doanh nghiệp khi có điều kiện, nhằm bảo đảm quyền lợi tức thời.

Về phía doanh nghiệp, việc công khai minh bạch tình hình nợ BHXH với người lao động là cần thiết, kèm theo cam kết lộ trình thanh toán rõ ràng để giữ niềm tin và giảm nguy cơ khiếu kiện.

“Thay vì xem BHXH như khoản chi phí có thể trì hoãn, doanh nghiệp nên ưu tiên đây là nghĩa vụ pháp lý ngang tầm trả lương, vừa bảo vệ người lao động, vừa tránh rủi ro pháp lý về sau. Trong trường hợp gặp khó khăn, doanh nghiệp có thể chủ động đề xuất với cơ quan BHXH hoặc ngân hàng về các gói vay ưu đãi để thanh toán nợ, thay vì để tình trạng nợ kéo dài thêm, gây thêm áp lực cho cả hai bên”, Chủ tịch Inteco gợi ý.

Chủ tịch Inteco cho biết thêm, người lao động cần chủ động theo dõi việc đóng BHXH của mình qua cổng thông tin BHXH hoặc ứng dụng VssID. Khi phát hiện doanh nghiệp chậm đóng, họ có thể khiếu nại lên công đoàn, cơ quan BHXH, hoặc khởi kiện ra tòa để đòi quyền lợi.

Tình trạng nợ BHXH không chỉ là bài toán kinh tế mà còn là vấn đề đạo đức và trách nhiệm xã hội. Tại Hà Nội cũng như trên cả nước, việc giải quyết nợ BHXH đòi hỏi sự chung tay của cơ quan chức năng, doanh nghiệp và người lao động. Chỉ khi quyền lợi của người lao động được bảo đảm, hệ thống an sinh xã hội mới thực sự phát huy hiệu quả, góp phần xây dựng một xã hội công bằng và bền vững.