Hàng loạt vũ khí tối tân của Nga, Mỹ - Phương Tây thất bại ở Ukraine

Chiến sự Nga - Ukraine, kéo dài hơn 2 năm qua, là cuộc xung đột cục bộ lớn nhất với hàm lượng công nghệ cao nhất sau Chiến tranh Lạnh.

Về mặt khách quan, "chảo lửa Ukraine" đã trở thành nơi thử nghiệm các vũ khí tiên tiến của cả Nga và phương Tây, nhiều vũ khí đình đám trước đây đã không thể đáp ứng được yêu cầu của chiến trường và đã lụi tàn cả trên chiến trường và thị trường quốc tế.

UAV Switchblade Mỹ đã kết thúc sứ mạng ở Ukraine

Wall Street Journal mới đây nhận định, nhiều công ty sản xuất UAV của Mỹ từng hy vọng tận dụng cơ hội tham gia vào cuộc xung đột Nga - Ukraine, để tạo ra hào quang "có kinh nghiệm thực chiến" cho sản phẩm của mình và đạt được cả danh tiếng lẫn tiền bạc, nhưng hy vọng đã tiêu tan. Điển hình nhất là UAV lảng vảng Switchblade.

Chưa đầy một tháng sau khi xung đột nổ ra vào năm 2022, Lầu Năm Góc đã phê duyệt cho công ty AeroVironment cung cấp loạt UAV lảng vảng Switchblade cho Ukraine.

Khi đó, truyền thông Mỹ khoe rằng "tên lửa hành trình trong ba lô" này, mang đặc điểm của cả UAV lẫn tên lửa lảng vảng có thể theo dõi, trinh sát và tấn công hiệu quả các mục tiêu di động. Nhưng thực tế chiến trường đã sớm chứng minh rằng quân đội Mỹ lạc quan hơi sớm.

Những người lính tiền tuyến Ukraine phát hiện ra rằng, những chiếc UAV này của Mỹ thực chất rất mỏng manh và không thể chống lại công nghệ gây nhiễu tín hiệu điều khiển và chặn tín hiệu GPS của Nga.

Theo một lính Mỹ đã xuất ngũ, từng tham gia "quân đoàn tình nguyện quốc tế" và vận hành Switchblade ở chiến trường Ukraine cho biết, UAV lảng vảng này đã gặp sự cố nghiêm trọng khi đối mặt với hệ thống tác chiến điện tử của Nga. "Có lúc chúng không thể cất cánh, hoặc cất cánh được nhưng không thể hoàn thành nhiệm vụ".

Người phát ngôn của công ty Aero Vironment cũng thừa nhận các biện pháp can thiệp của đối phương đã ảnh hưởng đến Switchblade.

Dòng UAV này trước đây đã được sử dụng trên chiến trường Afghanistan, nhưng lực lượng Taliban về cơ bản không có năng lực phòng không và thiếu công nghệ tác chiến điện tử.

Aero Vironment thừa nhận, họ "không lường trước được việc sẽ xảy ra chiến tranh điện tử ở Ukraine". Georgy Dubinsky, Thứ trưởng Bộ chuyển đổi kỹ thuật số Ukraine phụ trách dự án UAV, cũng cho biết, hóa ra những sai sót về hiệu suất của UAV quân sự Mỹ đã trở thành một vấn đề lớn.

Hiện nay lực lượng Kiev sử dụng UAV dân sự loại nhỏ, giá thành rẻ có thể mang theo chất nổ. Về cơ bản, chúng đã thay thế hoàn toàn vai trò của "tên lửa hành trình" lảng vảng Switchblade.

Pháo siêu nhẹ M777 Mỹ gặp bất lợi trong đấu pháo

Một loại vũ khí tiên tiến khác xuất hiện trong cuộc xung đột là lựu pháo M777 155mm do Mỹ sản xuất.

Chỉ vài tháng sau khi chiến sự nổ ra, quân đội Ukraine đã mất toàn bộ pháo binh cỡ lớn có trong biên chế, thậm chí phải sử dụng pháo kiểu cũ từ nhiều chục năm trước để cứu vãn tình hình. Trong bối cảnh đó, lô pháo M777 đầu tiên do Mỹ hỗ trợ Ukraine được coi là "vị cứu tinh trên chiến trường".

Ban đầu, quân đội Ukraine đánh giá cao về độ chính xác, tốc độ bắn, cách sử dụng đơn giản và tiện lợi trong ngụy trang, đồng thời cho rằng "M777 nâng cao tinh thần của chúng tôi" và "làm mất tinh thần của quân đội Nga".

Lầu Năm Góc tự tin vào khả năng hoạt động của M777 nhưng vì sợ làm lộ bí mật, lô đầu tiên hỗ trợ Ukraine đã bị Mỹ tháo thiết bị điều khiển hỏa lực kỹ thuật số quan trọng. Tuy nhiên, quân đội Ukraine sớm phát hiện ra rằng, loại pháo này còn lâu mới có uy lực như quân đội Mỹ tự hào.

M777 được khẳng định là pháo 155mm nhẹ nhất thế giới, tổng trọng lượng của pháo chưa tới 4,22 tấn, chỉ bằng một nửa trọng lượng của các dòng pháo cùng loại và có thể vận chuyển bằng trực thăng hạng nặng của quân đội Mỹ và đã nhận được nhiều lời khen ngợi.

Tuy vậy, Ukraine - quốc gia thiếu ưu thế trên không - đơn giản là không thể làm được điều này, khiến M777 không khác gì pháo xe kéo thông thường.

Tồi tệ hơn nữa, M777 sử dụng nòng có chiều dài gấp 39 lần cỡ đã lạc hậu nên nó gặp khó khăn trong các trận đấu hỏa lực với pháo binh Nga.

Những khuyết điểm này của M777 càng nổi bật khi so sánh với kinh nghiệm thành công của pháo tự hành Caesar do Pháp chế tạo. Defense News (Mỹ) hồi tháng 4 đưa tin, nhà sản xuất pháo tự hành bánh lốp Caesar cho biết, có chưa đến 10% số pháo tự hành mà Ukraine nhận được bị phá hủy trên chiến trường.

Lý do Caesar là pháo tự hành bánh hơi, có thể thần tốc cơ động chiếm lĩnh trận địa, sau đó khai hỏa một loạt đạn khoảng 6-10 viên, rồi nhanh chóng thu hồi, rút khỏi trận địa. Đây là điển hình của chiến thuật "bắn và chạy".

Các chuyên gia của công ty này cho biết, trên chiến trường Ukraine, tại những vị trí cách tiền tuyến 40km, UAV tự sát và đạn lảng vảng của đối phương đã trở thành mối đe dọa thực sự. Nhưng Caesar có thể sống sót là nhờ tốc độ bắn nhanh và có thể sơ tán trong vòng chưa đầy một phút để tránh hỏa lực phản pháo của Nga.

Thống kê của Mỹ cho thấy, Quân đội Ukraine đã mất 2/3 trong số khoảng 200 khẩu pháo M777 mà nước này nhận được. James Rainey, chỉ huy Cục phát triển vũ khí tương lai của Quân đội Mỹ, thẳng thắn tuyên bố: "Chúng tôi đã chứng kiến sự kết thúc hiệu quả của pháo xe kéo".

Uy danh của hệ thống Pantsir-S1 Nga tan vỡ

Nhiều vũ khí hạng sao của Moscow cũng "bị lụi tàn" trên chiến trường, ngoài Hạm đội Biển Đen bị tên lửa hành trình, UAV tự sát và xuồng không người lái Ukraine gây tổn thất nặng thì phòng không của họ cũng bị hủy hoại vì hoạt động kém. Điển hình nhất là hệ thống phòng không tầm thấp cơ động cao Pantsir-S1.

Ngay từ thời Liên Xô, để đảm bảo cho những cánh quân bộ binh cơ giới tấn công trong hành tiến trước sức mạnh không quân của NATO, các hệ thống phòng không dã chiến đi kèm đã nhận được sự quan tâm lớn. Kết quả là các hệ thống phòng không cơ động như ZSU-23-4, 9K33 OSA, Strela-10 và sau này là Tunguska lần lượt ra đời.

Sau khi Liên Xô tan rã, nối tiếp truyền thống của Quân đội Liên Xô, Nga đã phát triển hệ thống phòng không Pantsir trên cơ sở kế thừa những ưu điểm vượt trội của Tunguska.

Đây là hệ thống phòng không cơ động, kết hợp giữa pháo phòng không 30mm và tên lửa phòng không tầm ngắn để đánh chặn mục tiêu tầm trung và tầm thấp, đồng thời kết hợp ưu điểm của cả hai để đạt được hiệu quả "1+1 lớn hơn 2".

Theo tầm nhìn của quân đội Nga, khi một mục tiêu trên không tiếp cận, đầu tiên nó sẽ bị tên lửa phòng không đánh chặn, khi mục tiêu vào tầm gần, pháo phòng không sẽ ra tay.

Một xe chiến đấu Pantsir-S1 được trang bị cả radar trinh sát, radar dẫn bắn và thiết bị quan sát quang học, cùng 8 ống phóng tên lửa và hai khẩu pháo. Tất cả được bố trí trên xe địa hình 4 cầu chủ động (8x8).

Theo thông tin của nhà sản xuất, tổ hợp phòng không tầm thấp này có thể bắn hạ nhiều mục tiêu khác nhau như trực thăng, tên lửa, UAV và tên lửa hành trình. Ngày nay, nhiều phiên bản nâng cấp như Pantsir-S2, Pantsir-SM và Pantsir-SM-SV đã ra đời và được trang bị ồ ạt cho quân đội Nga đồng thời xuất khẩu sang nhiều nước.

Trong những ngày đầu xung đột, quân đội Ukraine sử dụng UAV vũ trang TB-2 nhập khẩu từ Thổ Nhĩ Kỳ để tập kích đoàn xe hậu cần đối phương nhằm cầm chân cuộc tấn công của Moscow.

Khi đó, ngay cả giới quan sát phương Tây cũng cho rằng, loại UAV tốc độ chậm không có tính năng tàng hình này, về cơ bản không có cơ hội sống sót khi đối mặt với hệ thống phòng không Pantsir.

Tuy nhiên, kết quả thực tế là đoàn xe quân sự nói trên đã bị một số UAV TB2 tấn công hết chiếc này đến chiếc khác, và thậm chí cả Pantsir cũng bị phá hủy.

Sau khi tàu tuần dương Moscow của Hạm đội Biển Đen bị đánh chìm, quân đội Nga đã vận chuyển hệ thống tên lửa phòng không Pantsir-S1 nhằm tăng cường khả năng phòng không tại Đảo Rắn, nhưng nó đã bị quân đội Ukraine phá hủy trước khi nó có thể hoạt động.

Vào tháng 7/2023, một đoạn video cho thấy hệ thống phòng không Pantsir-S1 phóng hai hỏa tiễn vào tên lửa hành trình Storm Shadow đang lao tới, nhưng không bắn trúng mục tiêu. Sau đó một quả tên lửa Storm Shadow đã phá hủy hệ thống phòng không này.

Truyền thông Nga cho rằng, thiết bị điện tử của hệ thống Pantsir có hiệu suất hạn chế và tên lửa của nó khó có thể đối phó với tên lửa hiện đại.

Nhưng quân đội Nga cũng đang tổng kết kinh nghiệm và không ngừng hoàn thiện cả chiến thuật và kỹ thuật cho hệ thống này. Newsweek hôm 7/4 đưa tin, hệ thống Pantsir-SM lần đầu tiên đã đánh chặn thành công tên lửa hành trình Storm Shadow.

Một số vũ khí sử dụng không đúng cách

Các vũ khí hạng sao khác nhau có hiệu suất kém không hoàn toàn do sai sót trong hoạt động mà trong nhiều trường hợp, chúng bị đặt nhầm vào môi trường chiến đấu không phù hợp.

Ví dụ điển hình nhất về vấn đề này chính là xe tăng chiến đấu chủ lực của cả hai bên. Cho dù là dòng T-90, T-80 của Nga hay Leopard 2, Challenger 2 và M1A1 Abrams do phương Tây hỗ trợ, đều gần như không có cơ hội thể hiện hỏa lực hay khả năng cơ động của mình.

Thay vào đó, những cỗ chiến xa này luôn đối mặt với các mối đe dọa mới từ UAV tự sát, nên rất khó để tiến về phía trước.

Lực lượng Moscow đã cố gắng sử dụng trực thăng vũ trang tiên tiến như Ka-52 và Mi-28 trên quy mô lớn trong giai đoạn đầu của cuộc xung đột, nhưng chúng ngay lập tức chịu tổn thất trước tên lửa phòng không vác vai (MANPAD) của đối phương.

Bộ Quốc phòng Anh cho rằng, trong 8 tháng đầu xung đột, số trực thăng vũ trang Ka-52 bị thiệt hại chiếm 1/4 tổng số trực thăng loại này có trong biên chế quân đội Nga.

Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là trực thăng vũ trang đã lạc hậu, hoặc có sai sót về hiệu suất, mà do chúng không phù hợp để thực hiện các cuộc đột kích tầm thấp ở chiến trường Ukraine, nơi có mật độ hỏa lực phòng không dày đặc.

Trong cuộc phản công mùa hè do quân đội Ukraine phát động năm 2023, phương Tây ngạc nhiên khi thấy Ka-52 xuất kích hàng chục lần mỗi ngày và xuất hiện một số lượng lớn video ghi lại hình ảnh chúng tiêu diệt xe tăng, xe bọc thép Ukraine.

Trang Power (Mỹ) kết luận, nguyên nhân là do quân đội Ukraine lúc này thiếu tên lửa phòng không dã chiến có tầm bắn xa hơn trong khi trực thăng vũ trang đối phương thay đổi chiến thuật, chủ yếu dùng tên lửa chống tăng tầm xa để tấn công mục tiêu.

Các vũ khí riêng lẻ như tên lửa phòng không Stinger và tên lửa chống tăng Javelin do phương Tây cung cấp cho Ukraine, hoạt động tốt trong giai đoạn đầu xung đột khiến đối phương tổn thất nặng nề. Nhưng ngay sau đó, lực lượng Moscow điều chỉnh lại chiến thuật nên có rất ít thông tin về tính hiệu quả của các loại vũ khí cá nhân tiên tiến này trong thời gian gần đây.

Hiện nay xung đột đã trở thành cuộc giao tranh chiến hào, khi hai bên đang bắn phá nhau bằng pháo hạng nặng cách xa hàng chục km hoặc sử dụng máy bay chiến đấu phóng tên lửa hành trình và bom lượn có điều khiển từ xa. Điều này cũng khiến vũ khí cá nhân về cơ bản trở nên vô dụng hoặc phát huy tác dụng hạn chế.