Hệ thống phòng không S-400 Nga có phải là 'hổ giấy'?

Khoảng 100 quân nhân Trung Quốc sẽ trải qua khóa huấn luyện sử dụng S-400 từ tháng 3-6/2019 khi hệ thống phòng không thứ hai được bàn giao cho quân đội Trung Quốc vào nửa cuối năm nay, một nguồn tin quân sự-ngoại giao nói với hãng tin Nga TASS.

Trung Quốc đã trở thành khách hàng nước ngoài đầu tiên mua S-400 Triumf. Hợp đồng bao gồm hai trung đoàn. Trung đoàn thứ nhất được chuyển giao trong năm 2018. Cuối năm 2018, Trung Quốc được nói là đã sử dụng S-400 tiêu diệt các mục tiêu khí động học và đạn đạo.

Nhưng cũng trong tháng 3/2019, Cơ quan Nghiên cứu quốc phòng Thụy Điển (FOI) công bố một báo cáo cho rằng năng lực chống xâm nhập/chống tiếp cận (A2/AD) ở khu vực Baltic đã được đánh giá quá cao so với thực tế.

Một trong những hệ thống chủ chốt mà báo cáo của phía Thụy Điển nhằm vào là hệ thống S-400. FOI cho rằng các nhà phân tích trên truyền thông đã thổi phồng mối đe dọa của S-400 thông qua việc đưa ra thông số tầm bắn mà nhà sản xuất công bố, ở mức 400km với tên lửa 40N6, và nói quá lên về năng lực bắt bám mục tiêu nhằm chế áp hoặc tiêu diệt của S-400.

Để S-400 có tầm bắn 400km chống lại các máy bay cỡ lớn, nó phải có khả năng quan sát “chân trời radar” với đường cong tự nhiên của trái đất. Có một số giải pháp cho vấn đề này, đáng kể là sử dụng radar trên đường chân trời OTH (over-the-horizon) hoặc sử dụng phối hợp một số thiết bị, bao gồm sử dụng dữ liệu từ máy bay cảnh báo để khai hỏa tên lửa đất đối không.

Các tác giả của FOI cho rằng các radar OTH hiện nay không thể dẫn bắn một tên lửa hiệu quả. Họ trích dẫn một bài báo của tác giả David Axe trên tạp chí WIB và một bài báo của Thụy Điển về radar OTH năm 2016. Các bài báo nói rằng các radar cảnh báo sớm tần số thấp chỉ có thể xác định được mục tiêu ở độ cao khoảng 3.000m, không đủ để dẫn bắn một tên lửa.

Tuy nhiên, vẫn có khả năng người ta bắn tên lửa 40N6 theo đường cầu vồng đạt tầm bắn như công bố, sử dụng các radar OTH và sau đó quả tên lửa tự dẫn đường bằng radar chủ động của nó, có tầm hoạt động 30km, giúp tên lửa hoàn tất nhiệm vụ. Báo cáo của FOI thừa nhận khả năng này, nhưng cho rằng cách dẫn bắn này thiếu độ chính xác. Tuy nhiên, theo một bài báo trên National Interest, phân tích các số liệu động học và năng lực tìm kiếm của tên lửa S-400, khả năng này là mối đe dọa thực sự đối với các máy bay cỡ lớn.

Các máy bay cảnh báo sớm, theo bài báo, có thể cung cấp dữ liệu chính xác hơn nhiều. Nga có hơn 20 máy bay cảnh báo sớm A-50M, có thể phát hiện máy bay địch trong phạm vi 800km, vượt rất xa tầm bắn của tên lửa S-400. Vấn để chủ chốt ở đây là kết nối các hệ thống: máy bay cảnh báo sớm cần gửi dữ liệu tới S-400, rồi hệ thống này sử dụng chúng nhắm bắn máy bay địch. Nga chưa hề thảo luận hay chứng minh năng lực này, trong khi FOI nói thực hiện nó rất khó khăn.

Nhưng các máy bay đánh chặn MiG-31 của Liên Xô và sau này là Nga được biết đến với năng lực phối hợp thông tin trong thời Chiến tranh lạnh, mặc dù chỉ trong tác chiến không đối không. Chúng có khả năng truyền dữ liệu, thông tin dẫn bắn cho tên lửa từ một MiG-31 tới máy bay khác. Chúng cũng có thể tập hợp dữ liệu và truyền về trung tâm dưới mặt đất, cho dù phạm vi và mức độ là chưa rõ, đối với những người bên ngoài.

Trong khi FOI nói S-400 được đánh giá quá cao, báo cáo của họ lại thổi phồng sự dễ dàng trong việc bắn hạ hệ thống phòng không này, theo tác giả Charlie Gao trên National Interest. Khi nói về việc đối phó với S-400, FOI nói một tiểu đoàn S-400 có thể bắt bám 16-64 mục tiêu trước khi phải “khởi động lại”, tùy thuộc vào mức độ đa dạng của tổ hợp tên lửa tầm trung và tầm xa có trên bệ phóng. Và họ cho rằng chỉ cần tấn công “bão hòa” với hàng chục vụ khí chính xác kèm theo các biện pháp nghi binh có thể tiêu diệt năng lực radar của S-400.

Trong khi “hàng chục” là con số khá mơ hồ, phân tích của FOI bỏ qua sự hiện diện của các hệ thống phòng không khác được triển khai đi kèm (ví dụ hệ thống phòng không tầm gần Pansir-S1 hay Tor), cũng nhưng năng lực loại bỏ nghi binh của S-400…

Nói tóm lại, không thể coi thường năng lực của hệ thống S-400, nhưng sở hữu hệ thống này nếu không kèm các năng lực hay điều kiện khác như nói ở trên thì có thể trong một số trường hợp, nó cũng chỉ là “hổ giấy”.