Thổ Nhĩ Kỳ - ‘gã cao bồi' trong lòng NATO

Trong dịp lễ kỷ niệm 70 năm thành lập, nội bộ Liên minh Quân sự Bắc Đại Rây Dương (NATO) đang bị chia rẽ bởi Thổ Nhĩ Kỳ, mà mới thời gian gần đây được coi là nền tảng chính của NATO đối đầu với Nga ở mặt trận phía đông. Nhưng giờ đây, Ankara không có kế hoạch đảm nhận vai trò này.

Chính quyền Ankara giảm kim ngạch vũ khí từ các đối tác cùng khối, sẵn sàng mua từ Moscow các hệ thống phòng không/phòng thủ tên lửa S-400 Triumph, bất chấp việc có thể bị Mỹ trừng phạt bằng cách loại khỏi chương trình F-35 Lightning II. Nước này cũng thể hiện quyết tâm gắn bó với Nga bằng hai dự án lớn nhất khu vực là xây dựng tuyến đường ống dẫn khí “Dòng chảy Thổ Nhĩ Kỳ” (Turkstream) và nhà máy điện hạt nhân Akkuyu.

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron mới đây đã phát biểu rằng, Thổ Nhĩ Kỳ đã phớt lờ các mối quan hệ với NATO trong cuộc tấn công vào người Kurd ở Syria. Nước này còn buông lời dọa dẫm với cả Liên minh châu Âu về vấn đề người tị nạn, thách thức Mỹ về vấn đề nhân quyền.

Mâu thuẫn trong vấn đề quan hệ với Nga và NATO

Việc chuyển giao các hệ thống phòng không S-400 Triumph của Nga đã bắt đầu vào giữa tháng 7 năm 2019, đã gây ra cuộc khủng hoảng trong quan hệ giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Hoa Kỳ. Theo Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan, S-400 sẽ hoạt động đầy đủ vào tháng 4 năm 2020.

Washington yêu cầu Ankara phải hủy bỏ thỏa thuận và đổi lại sẽ có được hệ thống Patriot của Mỹ, nếu không, nước này sẽ trì hoãn hoặc thậm chí hủy bỏ việc bán máy bay chiến đấu F-35A Lightning II cho Thổ Nhĩ Kỳ, cũng như áp dụng các biện pháp trừng phạt theo CAATSA (Luật chống lại kẻ thù của Mỹ thông qua các lệnh trừng phạt). Nhưng Ankara đã không nhượng bộ.

Theo chuyên gia Dmitry Danilov - người đứng đầu ban An ninh Châu Âu thuộc Viện Châu Âu (Viện Hàn Lâm Khoa học Nga), Thổ Nhĩ Kỳ muốn giảm áp lực liên quan đến việc Mỹ từ chối cung cấp vũ khí, đặc biệt là máy bay chiến đấu, liên quan đến hợp đồng mua S-400 Triumph của Nga. Nước này cũng không thể từ chối vũ khí Mỹ để ủng hộ Nga, vì quân đội của họ hiện tại phần lớn được trang bị vũ khí Mỹ.

Theo ông Danilov, dĩ nhiên là NATO sẽ yêu cầu một giải pháp rõ ràng từ phía ông Erdogan nhưng chính quyền Ankara muốn để vấn đề trong tình trạng lấp lửng. Đối với Thổ Nhĩ Kỳ, rõ ràng điều quan trọng là bằng cách nào đó họ rời khỏi hội nghị thượng đỉnh NATO mà không bị tổn thất nghiêm trọng, nghĩa là, nước này sẽ chấp nhận “treo” vấn đề mua sắm quân sự và trang bị cho các lực lượng vũ trang quốc gia.

Thổ Nhĩ Kỳ đang "rất không hài lòng" với các đồng minh NATO

Mâu thuẫn trong vấn đề người Kurd Syria

Chuyên gia Dmitry Danilov cũng đã giải thích về tình hình ở Syria, có những bất đồng lớn giữa Thổ Nhĩ Kỳ và các đối tác NATO.

Theo ông, vấn đề Thổ Nhĩ Kỳ chưa được giải quyết đã dẫn đến một sự chia rẽ mới trong NATO, vì Thổ Nhĩ Kỳ cho rằng áp lực lên chính sách của họ từ Hoa Kỳ và các đối tác khác trong liên minh là không thể chấp nhận được, là một thách thức đối với lợi ích chiến lược của nước này.

Bộ trưởng Ngoại giao Thổ Nhĩ Kỳ Mevlut Cavusoglu hồi tuần trước đã tuyên bố rằng, NATO nên có cách tiếp cận bình đẳng với tất cả các nước tham gia trong việc bảo vệ chống lại mối đe dọa từ bên ngoài.

Trước đó, hãng tin Reuters đưa tin Thổ Nhĩ Kỳ từ chối hỗ trợ kế hoạch NATO bảo vệ các nước Baltic và Ba Lan, ngược lại, Ankara đòi hỏi sự ủng hộ chính trị tích cực từ liên minh trong cuộc chiến chống lại Lực lượng Tự vệ người Kurd Syria (YPG) ở miền bắc nước này.

Thổ Nhĩ Kỳ coi cuộc xung đột Syria và đặc biệt người Kurd ở các vùng biên giới giáp với hai nước, là vấn đề quan trọng sống còn với lợi ích an ninh quốc gia của mình.

Và theo nghĩa này, giống như các quốc gia NATO khác, họ có thể tin tưởng vào các nguồn lực của liên minh hỗ trợ. Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan nhấn mạnh đây là điều phù hợp với khái niệm và hiến chương hiện tại của NATO, ngoài việc bảo vệ sườn phía đông, còn phải xây dựng hệ thống phòng thủ tập thể có tính đến việc đáp trả các mối đe dọa 360 độ (từ mọi phía), nhưng NATO đã làm Thổ Nhĩ Kỳ thất vọng.

Thổ Nhĩ Kỳ trở nên độc lập trong NATO

Chuyên gia Dmitry Danilov cho rằng, trong trường hợp người Kurd ở Syria, Thổ Nhĩ Kỳ sử dụng các lập luận nghiêm túc để làm sắc nét cuộc thảo luận này. Hơn nữa tại thời điểm này chưa có quyết định cơ bản nào về vấn đề Thổ Nhĩ Kỳ ở châu Âu.

Ông cũng lưu ý trước khi diễn ra cuộc họp của các nhà lãnh đạo NATO vào ngày 3-4 tháng 12 tại London, đây là một vấn đề gây khó chịu nội bộ và là yếu tố mới gây rạn nứt xuyên Đại Tây Dương.

Trường hợp của Thổ Nhĩ Kỳ được coi là tương đồng với quan điểm của Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump. Ông Trump đã khá thành công khi thực hiện chính sách “Ameraca Fist” (“Nước Mỹ trên hết”) trong NATO: tìm kiếm những thay đổi trong khuôn khổ NATO về hướng mà ông cho là cần thiết với Hoa Kỳ và Thổ Nhĩ Kỳ hiện cũng đang hành xử theo cách tương tự.

Vị chuyên gia này nhấn mạnh, trong trường hợp này, Thổ Nhĩ Kỳ sau khi không tìm kiếm được sự hỗ trợ từ NATO, đã tự coi mình là lực lượng lớn thứ ba trong NATO - một thành viên độc lập trong NATO, điều mà trước đây không hề có trong nội khối này.

Theo ông, quan điểm cứng rắn của Thổ Nhĩ Kỳ có liên quan đến thực tế họ không thể chấp nhận được áp lực của Hoa Kỳ cũng như từ các đối tác NATO khác đối với chính sách của mình, vì điều đó được coi là một thách thức đối với lợi ích chiến lược của đất nước.

Với những vấn đề trên, Thổ Nhĩ Kỳ hiện đã trở thành rắc rối lớn nhất đối với NATO, nhưng vị trí địa lý kết nối châu Á - châu Âu, khống chế Trung Đông, phong tỏa Biển Đen của họ đã khiến Mỹ và cả NATO cùng với Liên minh châu Âu không thể làm gì được “gã ngổ ngáo” này.