Yêu cầu đổi mới tư duy và mô hình quản trị trong chuyển đổi số

Tại Diễn đàn khoa học với chủ đề “Quản lý phát triển kinh tế xã hội Việt Nam trong bối cảnh chuyển đổi số” do Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam tổ chức ngày 29/12, thông điệp xuyên suốt được nhấn mạnh là tính cấp thiết của công cuộc này.

GS.TS. Lê Văn Lợi, Chủ tịch Viện Hàn lâm, khẳng định rằng đối với Việt Nam, chuyển đổi số không còn là một lựa chọn mà đã trở thành "mệnh lệnh tất yếu để tồn tại và phát triển trong thế kỷ XXI". Đây được xem là cơ hội vàng, đồng thời là thách thức lớn để hiện thực hóa mục tiêu trở thành quốc gia có thu nhập trung bình cao vào năm 2030 và quốc gia phát triển vào năm 2045.

Nghị quyết 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trịvề đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đã xác định rõ chuyển đổi số là một trong ba đột phá chiến lược quan trọng hàng đầu. Đây là động lực chính để phát triển lực lượng sản xuất hiện đại và đổi mới phương thức quản trị quốc gia.

Dù Việt Nam đã đạt được những thành tựu ấn tượng như xếp hạng 71/193 về Chính phủ điện tử, kinh tế số đóng góp khoảng 18,3 - 18,6% GDP và tăng trưởng trên 20%/năm..., thực tiễn quản lý vẫn đang đối mặt với những "chiếc áo chật" về thể chế.

Các chuyên gia tại diễn đàn chỉ ra rằng mô hình quản lý hiện tại được thiết kế cho nền kinh tế công nghiệp truyền thống, chưa thích ứng kịp với "lực lượng sản xuất số" - nơi dữ liệu và AI là tư liệu sản xuất chủ yếu. Ba điểm nghẽn lớn nhất được nhận diện bao gồm:

Hạ tầng dữ liệu phân mảnh: Cơ sở dữ liệu của các bộ, ngành còn thiếu tính liên thông, tạo ra những “bức tường vô hình” hay các "ốc đảo dữ liệu", gây lãng phí nguồn lực xã hội.

Khung pháp lý chậm nhịp: Hệ thống pháp luật chưa theo kịp tốc độ biến đổi của các lĩnh vực mới như tài sản số, trí tuệ nhân tạo (AI) hay các mô hình kinh doanh xuyên biên giới.

Khoảng cách về kỹ năng số còn lớn, tiềm ẩn nguy cơ gia tăng bất bình đẳng về cơ hội đối với các nhóm lao động dễ bị tổn thương.

Yêu cầu cấp thiết đặt ra là phải đổi mới căn bản tư duy thể chế. Theo GS.TS. Trần Ngọc Đường - nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội, Chủ nhiệm Hội đồng tư vấn về Dân chủ và Pháp luật - pháp luật không thể chỉ dừng lại ở vai trò quản lý mà phải trở thành công cụ thúc đẩy đổi mới sáng tạo, với tư duy lập pháp "đi trước một bước" để dự báo và điều chỉnh các vấn đề mới. Cần nhất quán chiến lược, xác định chuyển đổi số là trục xuyên suốt của phát triển kinh tế - xã hội, không mang tính nhiệm kỳ.

Các chuyên gia đề xuất Chính phủ cần chuyển từ tư duy quản lý hành chính sang quản lý rủi ro dựa trên dữ liệu. Trong mô hình mới này, dữ liệu phải được coi là "tài nguyên mới", một loại hạ tầng kinh tế - xã hội cốt lõi cần được ưu tiên đầu tư tương đương với hạ tầng giao thông chiến lược.

Bên cạnh đó, tư duy "mở" cần được thể chế hóa thông qua cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (regulatory sandbox) để giảm thiểu rủi ro pháp lý cho các mô hình kinh doanh mới và hỗ trợ doanh nghiệp.

Để giải quyết bài toán quản trị trong kỷ nguyên số, các nhà khoa học tại diễn đàn đã thống nhất đề xuất hướng tới mô hình quản trị đa tác nhân. Trong đó, Nhà nước đóng vai trò kiến tạo, xây dựng hành lang pháp lý và hạ tầng số, doanh nghiệp đóng vai trò cung cấp giải pháp công nghệ và động lực tăng trưởng,người dân giữ vai trò trung tâm, tham gia đồng sáng tạo chính sách.

Mô hình này đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa ba trụ cột: Chính phủ số - Kinh tế số - Xã hội số. Đặc biệt, quản trị xã hội số phải bảo đảm nguyên tắc "không để ai bị bỏ lại phía sau", thông qua việc triển khai "bình dân học vụ kỹ năng số" để thu hẹp khoảng cách số giữa các vùng miền và tầng lớp dân cư…

"Thước đo thành công của quá trình này không chỉ nằm ở tốc độ số hóa hay các chỉ số công nghệ, mà quan trọng hơn là chất lượng tăng trưởng, mức độ công bằng xã hội và khả năng thích ứng linh hoạt của bộ máy quản trị quốc gia trước những biến động của thời đại" - GS.TS. Lê Văn Lợi nhấn mạnh.