Đổi mới sáng tạo - Chiến lược 'bứt phá' mới của Việt Nam hậu Luật Khoa học, công nghệ

Được kỳ vọng là đòn bẩy để thu hút kiều bào trí thức, startup và đầu tư quốc tế, chiến lược này hướng tới việc xây dựng một “hệ sinh thái sáng tạo toàn cầu của người Việt” - nơi chất xám trong và ngoài nước hội tụ, kiến tạo bước nhảy vọt về công nghệ, đổi mới.

Khi Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo (sửa đổi) chính thức có hiệu lực, nhiều chuyên gia hi vọng đây sẽ là cơ sở pháp lý để Việt Nam bứt phá trong kỷ nguyên công nghệ - chuyển từ tư duy gia công sang nghiên cứu, sáng tạo và phát triển sản phẩm mang thương hiệu Việt

Tại Hội nghị người Việt Nam ở nước ngoài toàn thế giới lần thứ IV, một trong những phiên thảo luận đáng chú ý là “Kiều bào với sự phát triển công nghệ cao của Việt Nam". Theo ông Nguyễn Hồng Sơn - Chủ tịch Liên hiệp hội người Việt Nam tại Nhật Bản, để Việt Nam thực sự khai thác nguồn lực từ cộng đồng trí thức kiều bào, cần xây dựng một “nền tảng linh hoạt để kết nối theo thời gian thực các chuyên gia Việt toàn cầu”. Ông hình dung hệ thống này như một công cụ số hoá minh bạch, giúp kết nối chuyên gia theo chuyên môn, quốc gia cư trú và khả năng đóng góp, từ đó khởi động các dự án hợp tác trong nước và quốc tế

Một trong những đề xuất được đưa ra là thành lập các trung tâm đổi mới sáng tạo toàn cầu tại Việt Nam - có thể đặt tại các đô thị lớn như Thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng… Những trung tâm này sẽ hợp tác với Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC), đóng vai trò “bệ phóng” hỗ trợ startup, doanh nghiệp công nghệ, chuyên gia kiều bào về nước, thông qua hỗ trợ pháp lý, tài chính, kết nối thị trường và môi trường nghiên cứu. Một mô hình được gợi ý từ kinh nghiệm các quốc gia phát triển như Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore

Bên cạnh đó, Luật mới mở ra cơ hội để hình thành quỹ hoặc chương trình đặc thù hỗ trợ kiều bào tham gia khởi nghiệp, nghiên cứu và chuyển giao công nghệ: bao gồm ưu đãi thủ tục hành chính, bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, khuyến khích phát minh sáng chế, và hỗ trợ đầu tư xanh - nhằm tận dụng nguồn chất xám lan tỏa từ nước ngoài về Việt Nam.

Quan sát tổng thể, Việt Nam đang ở thời điểm quan trọng để phát triển toàn diện: nguồn nhân lực trẻ, cộng đồng người Việt ở nước ngoài giàu chuyên môn, nhu cầu bài bản về đổi mới sáng tạo, cùng với khung pháp lý mới - tất cả tạo nên cơ hội vàng để khởi động chuỗi giá trị công nghệ, từ nghiên cứu, phát triển, thương mại hóa đến khởi nghiệp và quy mô toàn cầu.

Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cảnh báo rằng để biến cơ hội thành hiện thực, cần có chiến lược đồng bộ. Không chỉ phát triển hạ tầng và chính sách, mà còn cần cải thiện môi trường nghiên cứu - đảm bảo tính minh bạch, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, thu hút đầu tư nước ngoài, và đặc biệt là giữ chân trí thức giỏi trong nước. Xuất phát điểm từ nền công nghiệp lắp ráp giản đơn, Việt Nam cần vượt qua giai đoạn “gia công - lắp ráp” để tiến lên “thiết kế - sáng tạo - sản xuất” nếu muốn vươn đến mục tiêu trở thành quốc gia đổi mới sáng tạo hàng đầu khu vực. Đây không chỉ là thử thách về kỹ thuật, mà còn đòi hỏi quyết tâm chính trị và đồng bộ từ doanh nghiệp, nhà nước và cộng đồng khoa học.

 

Nếu thực hiện tốt, Việt Nam có thể từng bước tháo gỡ rào cản về khoảng cách công nghệ, thúc đẩy phát triển doanh nghiệp công nghệ cao, tạo việc làm chất lượng và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia trong chuỗi giá trị toàn cầu.