Hoàn thiện khung pháp lý để sở hữu trí tuệ là động lực tăng trưởng mới

Hội thảo được tổ chức nhằm sớm hiện thực hóa các mục tiêu đã đề ra tại Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, đặc biệt là Kế hoạch số 01 về hành động chiến lược triển khai Nghị quyết 57. Trong đó, sáng kiến đột phá số 7 nêu trong Kế hoạch số 01 liên quan trực tiếp đến hệ sinh thái sở hữu trí tuệ và chuyển giao tri thức và công nghệ. Sáng kiến này khẳng định cần tạo lập một môi trường thuận lợi và cơ chế hiệu quả cho việc bảo hộ, khai thác, thương mại hóa tài sản trí tuệ và thúc đẩy mạnh mẽ hoạt động chuyển giao công nghệ giữa các viện nghiên cứu, trường đại học và các doanh nghiệp.

Đồng chí Phạm Đại Dương, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Trưởng Ban Chính sách, chiến lược Trung ương, nhấn mạnh rằng trong đổi mới sáng tạo, vấn đề sở hữu trí tuệ có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Sở hữu trí tuệ không chỉ bảo hộ kết quả sáng tạo, tạo động lực đầu tư R&D, mà còn tạo cầu nối để chuyển giao công nghệ từ phòng thí nghiệm ra thị trường, biến tri thức thành hàng hóa thông qua việc thương mại hóa tài sản trí tuệ.

Theo Thứ trưởng Bộ KH&CN Hoàng Minh, hiện nay tồn tại ba xu thế lớn đối với sự phát triển của hệ thống đổi mới sáng tạo:

Dịch chuyển trọng tâm: Các quốc gia phát triển đang dịch chuyển mạnh từ bảo hộ sang khai thác và thương mại hóa quyền sở hữu trí tuệ, qua đó đóng góp vào sự phát triển kinh tế. Ví dụ, các ngành thâm dụng sở hữu trí tuệ đóng góp 47% giá trị GDP tại EU (giai đoạn 2017 - 2019), 41% tại Mỹ (năm 2019), và 43,1% tại Hàn Quốc (năm 2015).

Hệ thống tài chính dựa trên sở hữu trí tuệ: Các hệ thống tài chính - tín dụng dựa trên quyền sở hữu trí tuệ ngày càng phổ biến. Trung Quốc là thị trường tài chính dựa trên tài sản trí tuệ lớn nhất thế giới, hỗ trợ khoảng 37.000 doanh nghiệp nhỏ và vừa tiếp cận vốn thông qua thế chấp bằng sáng chế và nhãn hiệu, với giá trị tài trợ đạt khoảng 854 tỷ nhân dân tệ vào năm 2023.

Đầu tư vào tài sản vô hình vượt trội: Xu hướng đầu tư vào tài sản vô hình ngày càng vượt trội so với tài sản hữu hình. Theo Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO), trong giai đoạn 2008 - 2023, đầu tư vào tài sản vô hình tăng gần bốn lần so với đầu tư vào tài sản hữu hình.

Tại Việt Nam, số lượng đơn sáng chế và giải pháp hữu ích của người Việt tăng trung bình 11,7% mỗi năm (giai đoạn 2014 - 2024), phản ánh tiềm năng sáng tạo lớn. Tuy nhiên, thực tế cho thấy hoạt động thương mại hóa còn rất hạn chế. Thứ trưởng Hoàng Minh nhận định khung pháp lý hiện hành, dù đã tạo nền tảng bảo hộ, nhưng chưa đủ mạnh để thúc đẩy ứng dụng và khai thác thương mại.

Bộ Khoa học và Công nghệ đã được Chính phủ giao nhiệm vụ chủ trì rà soát các quy định về sở hữu trí tuệ và đề xuất phương án sửa đổi, bổ sung Luật Sở hữu trí tuệ hiện hành (theo Nghị quyết số 124/NQ-CP ngày 08/5/2025).

Qua rà soát, Bộ Khoa học và Công nghệ nhận thấy nhiều quy định về xác lập, khai thác, định giá và chuyển giao tài sản trí tuệ chưa theo kịp yêu cầu thực tiễn, còn phân tán và thiếu tính đồng bộ với các luật khác.

Để khắc phục những bất cập này, Ban soạn thảo dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ đã đề xuất các chính sách nhằm:

Mở rộng quyền định đoạt của chủ sở hữu tài sản trí tuệ;

Thiết lập cơ chế minh bạch cho hoạt động góp vốn, chuyển nhượng, định giá và thế chấp tài sản trí tuệ;

Khuyến khích hình thành và phát triển các tổ chức trung gian như sàn giao dịch, văn phòng chuyển giao công nghệ, tổ chức định giá tài sản trí tuệ.

Nhận định Hội thảo là một hoạt động trọng điểm, nơi tập hợp và phân tích ý kiến của các chủ thể chịu tác động trực tiếp của chính sách "Hỗ trợ tạo ra và khai thác thương mại các đối tượng quyền sở hữu trí tuệ nhằm thúc đẩy đổi mới sáng tạo", Thứ trưởng đề nghị các đại biểu đưa ra góp ý cụ thể, mang tính xây dựng để hoàn thiện dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ.

Việc thảo luận và hoàn thiện các quy định về thương mại hóa quyền sở hữu trí tuệ trong dự thảo sửa đổi Luật Sở hữu trí tuệ có ý nghĩa then chốt đối với năng lực cạnh tranh và sự phát triển bền vững của nền kinh tế quốc gia. Thương mại hóa sở hữu trí tuệ là khâu quyết định để chuyển hóa các kết quả sáng tạo thành giá trị kinh tế và lợi ích xã hội. Nếu khung pháp lý không đầy đủ, minh bạch và khả thi, toàn bộ quá trình từ nghiên cứu đến ứng dụng sẽ bị gián đoạn, làm giảm hiệu quả đầu tư cho khoa học và công nghệ.