Trung tâm Đổi mới sáng tạo nông nghiệp bền vững: Khi nông dân làm giàu nhờ khoa học công nghệ

Bà Nguyễn Thị Thu đang chia sẻ về sáng kiến Trung tâm Đổi mới sáng tạo nông nghiệp bền vững tại Hội thảo “Nông nghiệp công nghệ cao cho tăng trưởng xanh” sáng 14/12.

Nhiều năm đồng hành cùng nông dân, 5 năm làm trưởng làng nông nghiệp thuộc TECHFEST, bà Nguyễn Thị Thu - sáng lập hệ sinh thái MEVI - đã nhìn ra được những "điểm nghẽn" khiến quá trình đổi mới sáng tạo của người nông dân gặp nhiều khó khăn.

“"Điểm nghẽn" đầu tiên là không hiểu bản chất khái niệm đổi mới sáng tạo. Vì không hiểu bản chất nên nhiều doanh nghiệp đầu tư máy móc hàng tỷ đồng nhưng lại không phù hợp với sản phẩm của mình” - bà Thu cho biết.

Theo bà Thu, đổi mới sáng tạo không phải là một khái niệm cao siêu, chỉ gồm 3 nội hàm cơ bản: Tính mới, tính ứng dụng và đem lại hiệu quả kinh tế. Tính mới là có sự thay đổi trong khâu sản xuất, chế biến hoặc thương mại hóa sản phẩm. Tính ứng dụng là những đổi mới phải phù hợp với quy mô và đặc tính của doanh nghiệp/nông hộ.

“Có doanh nghiệp nhập về hệ thống sao chè, với công suất 20.000 hộp/tháng. Số lượng chè sản xuất ra trong một tháng này đủ cho doanh nghiệp tiêu thụ trong cả 1 năm. 11 tháng còn lại, hệ thống máy móc sẽ bị “đắp chiếu”, trong khi doanh nghiệp tốn thêm tiền bảo dưỡng máy móc” - bà Thu nên ví dụ.

Và nội hàm thứ ba là hiệu quả kinh tế. Đây là yếu tố quan trọng nhất trong khái niệm đổi mới sáng tạo. Công nghệ mới, cách làm mới phải mang lại giá trị thực tế cao hơn cách làm cũ.

“Tại Lai Châu, việc dùng nồi gang thủ công với kỹ thuật lên men và kể câu chuyện văn hóa cho trà cổ thụ mang lại giá trị cao hơn việc đầu tư dây chuyền máy móc hàng chục tỷ đồng để sản xuất chè đại trà” - bà Thu nói.

Điểm nghẽn thứ hai là khoảng cách giữa nhà khoa học và nông dân. Các giải pháp của chuyên gia đôi khi quá hàn lâm, nông dân không hiểu hoặc không làm theo được.

“Tại Bắc Quang (Tuyên Quang), sau bão Yagi, 12ha hoa màu bị hỏng, đất bị biến chất. Các chuyên gia đã lên nghiên cứu và đưa giải pháp nhưng nó quá phức tạp với nông dân. Sau đó, chúng tôi nhận lời lên hướng dẫn bà con, trực tiếp "cầm tay chỉ việc", cung cấp chế phẩm sinh học và hướng dẫn nông dân tự chế chế phẩm. Kết quả sau 15 ngày, nhóm đã hồi sinh được 12ha đất và nông dân sau đó tự sản xuất được chế phẩm với giá rẻ (2.000đ/chai)” - bà Thu đưa dẫn chứng.

"Điểm nghẽn" thứ ba và là "điểm nghẽn" lớn nhất, dẫn tới ý tưởng hình thành Trung tâm Đổi mới sáng tạo nông nghiệp bền vững, đó là việc thiếu môi trường thử nghiệm. Việc không được thử nghiệm dễ dẫn tới hậu quả là doanh nghiệp mua máy móc về nhưng không dùng hết công suất hoặc mua sai công nghệ.

“Đã có doanh nghiệp mua máy sấy lạnh để dùng cho măng tây - thứ vốn không thể sấy lạnh” - bà Thu ngậm ngùi.

Trung tâm Đổi mới - Gỡ nút thắt đổi mới sáng tạo trong nông nghiệp

Hiểu được những “vấp ngã” của người nông dân, của doanh nghiệp nông nghiệp, sáng kiến Trung tâm Đổi mới sáng tạo nông nghiệp bền vững đã ra đời, với tầm nhìn trở thành trung tâm dẫn đầu về đổi mới sáng tạo, kết nối tri thức và công nghệ cho cộng đồng địa phương, thúc đẩy kinh tế xanh.

Chức năng và nhiệm vụ chính của Trung tâm gồm Nghiên cứu và thử nghiệm mô hình mới; Đào tạo và chuyển giao kỹ thuật; Ươm tạo - tăng tốc dự án; Kết nối thị trường - nhà đầu tư và Phát triển sản phẩm.

Trung tâm được thiết kế để giải quyết các điểm nghẽn trên thông qua 3 khâu trong chuỗi giá trị là sản xuất, chế biến và bảo quản sau thu hoạch và đóng gói thương mại.

Trong khâu sản xuất, hình thành các Hub thử nghiệm công nghệ và sáng kiến mới của nông dân, nhà khoa học, viện, trường cũng như các giải pháp của quốc tế. Cùng với đó, Trung tâm sẽ hợp tác với các viện, trường để nghiên cứu và chuyển giao công nghệ. Song song với đó, Trung tâm hỗ trợ đào tạo về đổi mới sáng tạo trong sản xuất nông nghiệp, đào tạo về ứng dụng khoa học công nghệ trong sản xuất nông nghiệp từ tài nguyên bản địa.

Trong khâu chế biến và bảo quản sau thu hoạch, Trung tâm sẽ giúp người dân, doanh nghiệp hiểu về công nghệ, cung cấp địa điểm để thử nghiệm và đánh giá tính khả thi của công nghệ. Các chuyên gia của Trung tâm sẽ đồng hành cùng người dân, doanh nghiệp để phân tích những điểm lợi, hại của từng công nghệ, từ đó giúp chọn ra công nghệ phù hợp nhất cho từng sản phẩm, quy mô…Sau khi đánh giá, thử nghiệm, Trung tâm hỗ trợ doanh nghiệp, người dân làm chủ công nghệ bằng cách hỗ trợ vốn, chính sách…

“Thời gian tới, Trung tâm sẽ tập trung vào 5 nhóm ngành chính là Công nghệ chế biến tinh bột; Công nghệ chưng cất tinh dầu, Công nghệ sấy (nhiệt, lạnh, thăng hoa), Công nghệ sản xuất hóa mỹ phẩm và Công nghệ chế biến trà" - bà Thu cho biết.

Trong khâu thương mại, Trung tâm sẽ đào tạo tư duy số hóa tri thức văn hóa và công nghệ bán hàng cho nông dân và doanh nghiệp. Cùng với đó, Trung tâm sẽ biến thành kho dữ liệu tri thức bản địa, đưa các họa tiết văn hóa (như họa tiết người Mông, tranh Hàng Trống) vào bao bì sản phẩm để nâng cao giá trị.

Về công nghệ bán hàng, Trung tâm sẽ giúp người dân, doanh nghiệp làm quen và ứng dụng công nghệ như Blockchain, Affiliate marketing, AI livestream để hỗ trợ tiêu thụ.

Theo bà Thu, tầm nhìn đến năm 2030 của Trung tâm là tập trung nghiên cứu giống cây trồng thích ứng biến đổi khí hậu; nghiên cứu vi sinh vật giảm phát thải metan trong trồng lúa; chuyển đổi số, IoT, AI, Blockchain trong quản lý và thương mại. Trung tâm sẽ ưu tiên 4 ngành hàng là Cà phê, Lúa, Chè, Dược liệu.

“Hiện chúng tôi đã huy động nguồn lực khoảng 40 tỷ đồng cho máy móc, thiết bị. Trung tâm dự kiến sẽ đặt tại Lạng Sơn và được khánh thành vào Quý II/2026” - bà Thu phấn khởi chia sẻ.

Có thể thấy, Trung tâm Đổi mới sáng tạo nông nghiệp bền vững không chỉ là một mô hình hỗ trợ kỹ thuật đơn thuần, mà hướng tới vai trò “bệ đỡ” cho nông dân và doanh nghiệp nông nghiệp thử nghiệm, làm chủ công nghệ và nâng cao giá trị sản phẩm từ chính tài nguyên bản địa. Khi được đặt trong một môi trường thử nghiệm an toàn, có chuyên gia đồng hành và có thị trường kết nối, đổi mới sáng tạo trong nông nghiệp sẽ không còn là khái niệm xa vời, mà trở thành công cụ thực tiễn giúp người nông dân làm giàu bền vững, góp phần thúc đẩy kinh tế xanh và phát triển nông thôn theo chiều sâu.