Doanh nhân Việt và lộ trình đầu tư cho con cái

Còn hơn "business plan"!

Bạn tôi, đã qua tuổi 50, chủ một tiệm vàng, ít khi thấy anh ở công ty. Tôi đùa, bảo anh: Hễ ông vắng nhà thì giá vàng lại lên vùn vụt! Anh chỉ cười: "Hổng dám đâu!..." Và rồi, hai năm nay, hiếm khi gặp được anh, kể cả gọi điện thoại. Bây giờ nếu gặp anh, hóa ra dễ nhất là... lên mạng! Mấy tháng trước, bất ngờ vào đầu giờ sáng, tôi vừa mở Skype thì thấy máy báo anh đang vào mạng.

Tôi liền vào nói chuyện với anh, video vừa hiện ra thì đã thấy anh cười ha hả, hỏi mình khỏe không. Thấy anh khoác áo da, tôi "thả bóng thám không": Có phải ông bạn đang đi... tìm vàng ở cao nguyên? Anh buột miệng: "Không, tớ đang ở Mỹ".
 

Nếu ông bạn tôi nói đang ở Thụy Sỹ thì tôi tin ngay vì buôn bán vàng tận gốc, nghe nói mấy ông trùm xuất vàng đều nằm đâu đó ở Zurich xinh đẹp, nhưng đây lại là Mỹ, có lẽ bạn tôi đang thơ thẩn bắt mối ngân hàng New York hay San Francisco chăng? Bạn tôi phì cười: "Thôi đi, ông "ziết báo" xạo sự lắm, tôi đang đi Mỹ thăm con tôi đang học bên này". Chúc mừng, thì ra 2 đứa con vàng bạc của bạn tôi vừa qua Mỹ học. Một đứa học trung học, một đứa vừa vào "co-lẹt" (Community College, Đại học Cộng đồng).

Ông bạn tôi sắp xếp thế nào mà hai đứa đi học cùng lúc cùng nơi. Chị ngã em nâng, con chị 18 tuổi, thằng em 16 tuổi, hai đứa cùng học một thành phố nhưng khác "homestay" (nhà ở người bản xứ). Ông bạn tôi than vãn: "Cực lắm ông ơi. Sắp nhỏ mới đi 1 năm. Hồi đầu tôi qua ở ba tháng với chúng, đợi trường lớp, chỗ ở xong xuôi mới về. Nhưng ba tháng sau lại phải đáo qua thăm nom. May mà sứ quán Mỹ cho visa một năm nên mới dễ chạy qua chạy lại".

Cười cười, ông bạn "bán than" tiếp: "Tôi mà ở nhà thì bà xã phải đi nhưng bả mà đi thì hay say sóng tàu xe. Vả lại, còn phải nói tiếng Anh. Cho nên, tôi đi cho chắc bụng!". Và rồi, ông bạn hể hả: "Thân già đi nhiều cũng mệt nhưng như thế thì sắp nhỏ có người bảo ban học hành tốt hơn!".

Nghe ông bạn kể chuyện mới biết hai vợ chồng chuẩn bị cho sắp nhỏ đi học cách nay ba năm. Không chỉ chuẩn bị chuyện tiền bạc đi xa mà quan trọng hơn hai vợ chồng cùng đi tìm hiểu trường lớp ở xứ người, chuyện kinh nghiệm gửi con đi học ở xa. Vợ chồng ông bạn không những hỏi chuyện người thân ở nước ngoài mà còn tìm hiểu từ bạn bè và ngay cả đối tác, đồng nghiệp. Không những thế, 2 vợ chồng còn mất nhiều thời gian "brainstorm" với hai đứa con về nghề nghiệp tương lai, định hướng cuộc đời.

Có nhất trí đâu đó cả nhà thì mới bàn sang chuyện chọn ngành chọn nghề, nơi học và nơi ở. Kể cả bàn cho ra kế hoạch học tập và làm việc cho 3-5 năm tới. Nghe thế, tôi "bình luận": "Sao mà giống business plan quá!". Ông bạn tôi trợn mắt: "Chuyện này giỡn sao cha nội! Đây là đầu tư cho con cái cho nên cũng phải có kế hoạch lớp làng, lộ trình rõ ràng, thực hiện nghiêm túc còn hơn kinh doanh nữa đó! Kiếm tiền để làm gì, ông bạn? Chẳng lẽ có con cái mà không biết đầu tư đàng hoàng cho tương lai sắp nhỏ!".

Dành 40-60% thu nhập cho con cái

Nghe ông bạn tiệm vàng hỏi vậy, tôi sực nhớ một ông bạn khác trẻ hơn đang là tổng giám đốc một công ty kinh doanh phần mềm và thiết bị tin học. Ông bạn này nguyên là dân toán - tin nên xem chừng, rất khoái "định lượng". Ngồi cà phê với nhau, ông bạn này có lần hỏi tôi chi phí học hành trường công, trường tư bậc trung ở VN. Lại thêm so sánh với chi phí du học ở Singapore, Anh và Mỹ.

Nghe tôi kể về những khoảng cách khác biệt không những về học phí, sinh hoạt phí mà còn về những "đầu tư xã hội" không thể hiện trong chi phí như các phương tiện phúc lợi công cộng (giao thông, thư viện, y tế, an ninh...), ông bạn công nghệ thông tin phán ngay: "Tiền nào của nấy! Không thể đầu tư rẻ mà có chất lượng cao!". Thế rồi, ông bạn chia sẻ dự tính đầu tư học hành cho 3 đứa con, mỗi đứa khoảng cách tuổi là ba năm, đứa lớn nhất 15 tuổi.

Ông bạn cho biết thu nhập của 2 vợ chồng hiện giờ dành 80% cho cuộc sống hàng ngày, 20% cho đầu tư mới. Trong chi phí đời sống, tính ra có đến 60% cho con cái, bao gồm 20% cho cái ăn, cái mặc, còn lại 40% cho học hành. Khoản "ngân sách đặc biệt" này dành cho học trường công trong giờ, học trường tư ngoài giờ, thuê gia sư kèm cặp, xe đưa rước đến trường, mua sách vở, nhất là sách ngoại ngữ, chơi thể thao và giải trí, kể cả đi chơi, tham quan, trại hè ở nước ngoài.

Xem ra con số ông bạn đưa ra cao hơn hẳn mức 20% là mức trung bình các gia đình VN chi cho con cái trên tổng số thu nhập, theo một cuộc điều tra 4-5 năm trước.
 

Ông bạn công nghệ thông tin ước tính khi hai đứa lớn chuyển sang học trường tư quốc tế, chuẩn bị đi du học thì phải tăng thêm 20% cho "tài khoản ưu tiên" này. Vậy thì, ông bạn hỏi tôi mà như đã tự trả lời: "Chắc vợ chồng tôi phải cày thêm và phải cắt giảm chi tiêu, không cần sắm thêm cho quần áo, nhà cửa, xe hơi, vui chơi nữa, phải không ông?". Thêm nữa, nếu chuẩn bị cho các cháu đi du học, ông bạn khẳng định, thu nhập gia đình sẽ phải dành đến 80% cho con cái.

Tính ra tiền bạc cụ thể như vậy đấy nhưng ông bạn cười khà khà: "Ngày xưa, ba má mình nhịn ăn nhịn mặc, làm thêm đủ nghề để cho mình đi học đến đầu đến đũa thì nay chẵng lẽ mình lại tiếc với con cái!". Ông bạn trầm ngâm: "Chỉ mong chúng nó có được cái nghề vững chắc, làm việc giỏi giang để rồi cũng nuôi con tử tế, không phải nhờ vả ông bà. Mà này, hì hì, lúc đó ông bà đang ở nhà dưỡng lão rồi, đừng hòng ông bà viện trợ gì hết!".

Đâu chỉ tiền mà còn là thời gian và...

Ô, đúng là "thắng đậm" và "ăn dài" nếu doanh nhân bận rộn làm ăn mà vẫn tính toán được chuyện đầu tư cho con cái như thế! Trong khi đó, nhiều doanh nhân lại rất buồn phiền vì làm ăn bạc tỉ nhưng con cái thì chưa đâu vào đâu, lắm chuyện phiền muồn. Buồn nhất là chuyện con cái không chịu học, chỉ chịu chơi, sa vào nghiện ngập. Thoạt đầu nghiện "game", kế đến là karaoke, nhảy đầm, và rồi tụ tập đua xe, thuốc lắc, bỏ nhà đi hoang.

Nhiều phụ huynh hoảng hốt khi nhận ra con mình không biết và không muốn sau này làm gì cả, ngoại trừ xài tiền của cha mẹ. Phổ biến hơn nữa là chuyện con cái chỉ mê mua sắm, mê ăn diện, lười lao động chân tay, chứ chưa nói đến động não tính toán, phụ giúp gì cho cha mẹ. Nhiều người than rằng ngày nay, iPod, máy tính, điện thoại di động và tivi là "người bạn trên hết", là người bạn 24/24h của con cái.

Than ôi, "người giàu cũng khóc", hầu như gia đình hễ khá giả, có đầy đủ tiện nghi sinh hoạt hiện đại, có "phục vụ" thì lại thiếu đi những phút giây bên nhau thân mật. Cả nhà thiếu trò chuyện, chia sẻ, đỡ đần. Thay vào đó, lại "lạm phát" những đòi hỏi hưởng thụ, "thư giãn", chơi bời... Thêm nữa, khi phát hiện con cái thi rớt, kết quả học hành lệt bệt thì nhiều người phải gác chuyện làm ăn để "chạy điểm", "chạy thầy" và rồi "chạy trường" cho con.

Khốn khổ, trường lớp trong nước, báo chí nói rồi, không chỉ lạc hậu mà còn quá tải. Thế mà lại thêm phụ huynh, nhất là phụ huynh doanh nhân, không những "khủng hoảng" thiếu vắng thời gian cho con mà còn thiếu vắng phương pháp và kế hoạch nuôi dạy con cái đàng hoàng! Phỏng có ích gì nếu đầu tư bạc tỉ, bạc triệu hay dành 60% hay 80% ngân sách gia đình cho con cái mà lại không có thì giờ, không có kế hoạch cụ thể để cùng hướng dẫn và động viên con cái học hành và sinh hoạt?

Nhiều doanh nhân kể với tôi, cả hai vợ chồng đều bận rộn cả ngày, không ngườu nào ngồi vào bàn học với con cái ở nhà, thậm chí rất hiếm những bữa ăn trưa hay ăn tối cả nhà. Chưa kể, chuyện đi họp hội phụ huynh, gặp gỡ hỏi chuyện thầy cô giáo, lắm lúc đành nhờ "ôsin" hay ông bà làm giúp.

Nhiều người thi thoảng có gặp thầy cô cũng chỉ để "xã giao", gửi quà 20/11, lễ Tết. Trong khi ấy, việc đọc một quyển sách hướng dẫn dạy con hay xem tivi, nghe radio, đi dự một buổi tư vấn giáo dục lại càng hiếm. Ngay cả chuyện làm ăn, chuyện giao tiếp của người lớn cũng thường xuyên "lấn át" những giây phút đưa con đi xem phim, đưa con đi tập thể thao, cùng đọc truyện, nói chuyện với con. Cứ như thế, chúng ta đánh mất thời gian và xao nhãng trí tuệ, không xây dựng kế hoạch tương lai cho con cái một cách nghiêm chỉnh như một business plan và còn hơn thế nữa.

Không làm được như vậy hay chỉ tính toán qua loa, nhiều phụ huynh "tá hỏa" khi thấy con mình học dở dở ương ương hoặc tệ hơn là bắt đầu hư hỏng, phạm pháp. Đến nước ấy, nhiều người "mất bò mới lo làm chuồng", "chạy thầy chạy thuốc", vái bốn phương, gặp may thì khắc phụ được, không may quẫn trí, rơi vào những tình huống hối hận cả đời...

Mới đây, thật bất ngờ, một câu lạc bộ gồm những doanh nhân nổi tiếng ở TP.HCM đã mời một chuyên viên kinh tế Việt kiều đến nói chuyện với họ không phải về làm ăn mà là về giáo dục con cái. Diễn giả, ông Võ Tá Hân, một người làm việc lâu năm trong ngành tài chính ngân hàng ở nhiều nước, nay đã đến tuổi vui thú điền viên, cho biết người giàu nghèo cỡ nào thì tài sản đáng giá nhất vẫn là con cái.

Theo khảo sát của ông, một nỗi buồn hiện giờ của các nhà kinh doanh nổi tiếng từ Đông sang Tây là chuyện con cái không thích chuyện "kế nghiệp" kinh doanh của gia đình. Ông dẫn chứng, ở Singapore và nhiều nước khác, thế hệ thứ hai, thứ ba của nhiều doanh nhân thích học và làm nghệ thuật, hay những ngành nghề khác với kinh doanh. Ngẫm ra, như thế cũng được, còn hơn việc con cái chỉ biết phá cơ nghiệp của thế hệ đi trước để lại. Ôi, làm kinh doanh đã khó nhưng nuôi dạy con cái nên người có ích còn khó hơn nhiều! Cay đắng lắm nhưng không gì vui bằng con cái học hành thành đạt!

Theo Thời báo Kinh tế Sài Gòn