Phát hiện mới: Gốc rễ của tính cách tự luyến có thể bắt nguồn từ tuổi thơ

Một nghiên cứu mới công bố đã hé lộ manh mối quan trọng: tính cách tự luyến, đặc biệt là kiểu dễ tổn thương, có thể bắt nguồn từ những tổn thương trong mối quan hệ gắn bó thời thơ ấu.

Tự luyến không chỉ là người thích soi gương hay tự khen mình quá đà. Ở mức độ nghiêm trọng, nó là một rối loạn nhân cách hiếm gặp. Nhưng trên thực tế, tự luyến là một tập hợp các đặc điểm tính cách tồn tại trong mỗi người ở các mức độ khác nhau.

Ảnh minh họa.

Theo phân tích của hơn 33 nghiên cứu với hơn 10.000 người tham gia, các nhà khoa học đã phát hiện: những người có đặc điểm tự luyến dễ tổn thương, tức hướng nội, nhạy cảm, tự ti và phòng vệ có mối liên hệ chặt chẽ với các kiểu gắn bó không an toàn hình thành từ thời thơ ấu.

Tự luyến có hai dạng chính:

Tự luyến phô trương: tự tin thái quá, thích kiểm soát, không ngại thể hiện quyền lực.

Tự luyến dễ tổn thương: trầm lặng, nhạy cảm với chỉ trích, luôn cảm thấy bất an dù bề ngoài có thể thể hiện sự tự cao.

Dù khác nhau về biểu hiện, cả hai dạng đều có điểm chung: thiếu đồng cảm, hay thao túng và cảm thấy mình có quyền hơn người khác. Những đặc điểm này khiến họ thường gặp rắc rối trong các mối quan hệ – đặc biệt là tình yêu.

Người có đặc điểm tự luyến dễ tổn thương có xu hướng “tấn công tình cảm” lúc mới yêu, rồi đột ngột biến mất, hoặc “thả thính” dai dẳng nhưng không bao giờ cam kết. Họ cũng thường cảm thấy không hài lòng với mối quan hệ, dễ chấp nhận ngoại tình và có khả năng gây ra bạo lực tình cảm.

Theo lý thuyết gắn bó, cách chúng ta được nuôi dạy từ nhỏ định hình cách yêu, cách tin và cách sống cùng người khác khi trưởng thành.

Nếu một đứa trẻ được nuôi dưỡng trong tình yêu thương, sự ổn định và quan tâm, chúng có khả năng phát triển kiểu gắn bó an toàn, tức là tin tưởng bản thân và người khác.

Ngược lại, trẻ bị bỏ bê, ngược đãi hoặc sống trong môi trường tình cảm không nhất quán có thể hình thành các kiểu gắn bó không an toàn:

Lo lắng: luôn sợ bị bỏ rơi, cần được trấn an liên tục.

Tránh né: khước từ sự thân mật, ưa độc lập.

Sợ hãi: vừa khao khát kết nối, vừa sợ tổn thương.

Điều đáng chú ý trong nghiên cứu là: tự luyến dễ tổn thương có liên hệ rõ rệt với hai kiểu gắn bó lo lắng và sợ hãi. Trong khi đó, tự luyến phô trương hầu như không liên quan đến kiểu gắn bó nào.

Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu nhấn mạnh: mối quan hệ này chỉ mang tính tương quan, không thể khẳng định gắn bó không an toàn gây ra tự luyến. Nhưng nó là một yếu tố rủi ro đáng lưu ý.

Không phải ai lớn lên trong môi trường thiếu thốn cảm xúc cũng trở thành người tự luyến. Nhưng với một số người, việc phát triển tính cách tự luyến dễ tổn thương có thể là chiến lược sinh tồn tâm lý, một cách để tự bảo vệ bản thân khi từng bị bỏ rơi, ngược đãi hoặc thiếu tình thương.

Dù các kiểu gắn bó có thể kéo dài suốt đời, nhưng điều đó không có nghĩa là chúng không thể thay đổi. Các liệu pháp tâm lý như liệu pháp lược đồ (schema therapy) hay liệu pháp tập trung cảm xúc (EFT) đang được chứng minh là hiệu quả trong việc giúp con người chữa lành tổn thương và xây dựng mối quan hệ lành mạnh hơn.

Nhưng chữa lành chỉ là bước sau. Phòng ngừa mới là điều cốt lõi.

Việc hỗ trợ cha mẹ xây dựng gắn bó an toàn với con cái, thông qua giáo dục, hỗ trợ tinh thần và tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm lý là nền móng cho một thế hệ trưởng thành không mang theo những vết thương vô hình vào các mối quan hệ sau này.