'Vụ xét xử thế kỷ' chấn động nước Mỹ

Cuối thế kỷ 19, chịu ảnh hưởng của thời đại công nghiệp đang diễn ra ở phương Tây, những người theo chủ nghĩa hiện đại không còn giữ niềm tin tuyệt đối vào Kinh Thánh và bắt đầu xem xét các sự kiện trong Kinh Thánh dưới lăng kính của khoa học. Họ cũng đặt ra nhiều hoài nghi về các giáo lý trong cuốn sách, dẫn đến nhiều mâu thuẫn với đám đông tôn sùng Kinh Thánh.

Đạo luật Butler cấmdạy Thuyết tiến hóa trong các trường công lập của bang Tennessee. Ảnh: History.com

Năm 1925, bang Tennessee của Mỹ đã thông qua Đạo luật Butler cấm việc giảng dạy Thuyết tiến hóa, vốn bị coi là phỉ báng Kinh Thánh tại các trường công lập trong tiểu bang. Nhiều hoạt động chống đối đã diễn ra, buộc nhà chức trách địa phương phải mạnh tay xử lý, đỉnh điểm là vụ xét xử John T. Scopes.

Theo các sử gia, vụ Scopes được coi là án điểm về hành vi vi phạm luật mới, được đưa ra xét xử tại Tennessee vào thời điểm đó.

Mọi chuyện bắt đầu ngày 4/5/1925, khi Liên đoàn Tự do dân quyền Mỹ cho đăng tải một quảng cáo trên báo, đề nghị giúp đỡ bất kỳ giáo viên nào ở Tennessee muốn chống lại luật cấm cản việc dạy Thuyết tiến hóa. George W. Rappleyea, một người New York di cư đến Dayton, Tennessee đã đọc được quảng cáo trên và thuyết phục người dân địa phương rằng, Dayton cần phải tổ chức một vụ xét xử nhằm thu hút sự quan tâm của dư luận đến thị trấn.

Các lãnh đạo của không đầy 2.000 dân tại thị trấn Dayton nhanh chóng tán đồng ý tưởng của Rappleyea. Giám sát các trường học ở Dayton ủng hộ luật mới, nhưng muốn hút sự chú ý của công chúng đến thị trấn. Ngay cả các công tố viên của Dayton cũng tham gia vào thỏa thuận. Mảnh ghép cuối cùng của kế hoạch là phải tìm ra một bị cáo.

Đúng lúc này, Scopes, 24 tuổi, một giáo viên dạy môn khoa học kiêm huấn luyện viên bóng đá ở một trường trung học địa phương, đã nhất trí đảm nhiệm vai trò này, do anh không có ý định ở lại Dayton một thời gian dài.

Bị cáo Scopes trước tòa. Ảnh: Time

Không ai thực sự quan tâm việc liệu Scopes có thực sự dạy Thuyết tiến hóa cho các học sinh của anh hay không. Song, việc anh sử dụng một cuốn sách giáo khoa khoa học, có một chương về Thuyết tiến hóa đã đủ là cái cớ để nhà chức trách địa phương ra lệnh bắt anh và công bố bắt đầu quá trình xét xử vào mùa hè.

Mặc dù phần còn lại của bang Tennessee không hài lòng với kế hoạch của Dayton, nhưng giới chức địa phương đã phải bố trí thêm 500 chỗ ngồi tại phòng xử án của thị trấn dành cho báo chí và những người quan tâm. Các loa phóng thanh cũng được lắp đặt ở bãi cỏ bên ngoài phòng xử án và 4 khán phòng quanh thị trấn. Sự chuẩn bị này đã chứng minh là cần thiết, khi các nhân vật hàng đầu Mỹ trong cuộc tranh cãi nãy lửa về Thuyết tiến hóa đã can thiệp vào vụ xét xử.

Phiên tòa xử Scopes được coi là "vụ xét xử thế kỷ", thu hút đông đảo báo giới và những người tâm tới dự khán. Ảnh:Bowie News

William Jennings Bryan, một cựu nghị sĩ đã hai lần tranh cử tổng thống trước khi đảm trách chức Ngoại trưởng cho Tổng thống Woodrow Wilson, đứng ra nắm quyền công tố. Chính ông Bryan đã khởi xướng chiến dịch chống Thuyết tiến hóa ở Mỹ. Luật cấm dạy học thuyết của Darwin ở Tennessee là thành công quan trọng đầu tiên của ông.

Nhận thức rằng đây sẽ là diễn đàn hoàn hảo để tranh luận với ông Bryan về vấn đề tiến hóa và sáng tạo, luật sư cấp tiến nổi tiếng Clarence Darrow đã đăng ký đứng ra bào chữa cho bị cáo Scopes. Giới truyền thông đổ xô tới thị trấn Dayton để đưa tin về cuộc đối đầu giữa hai nhân vật "máu mặt". Một đài phát thanh của Chicago cũng cho phát sóng trực tiếp quá trình xét xử, động thái đầu tiên kiểu này ở Mỹ.

William Jennings Bryan giữ quyền công tố trong các phiên xét xửScopes. Ảnh: NYT

Phiên tòa bắt đầu ngày 10/7/1925 với các phát biểu hùng hồn của cả ông Bryan và luật sư Darrow. Tuy nhiên, người ta nhanh chóng nhận ra, chủ tọa phiên tòa tỏ ra không thiện chí. Ông ngăn chặn mọi nỗ lực tranh luận của luật sư Darrow về tính đúng đắn của quá trình tiến hóa.

Phiên tòa hoàn toàn không có gì bất thường, ngoại trừ một chiến thuật sáng tạo của luật sư Darrow nhằm chứng minh Đạo luật Butler vi phạm Hiến pháp: triệu ông Bryan làm nhân chứng. Mặc dù chánh án không bao giờ đồng ý để một công tố viên đứng ra làm nhân chứng, nhưng ông Bryan sẵn sàng chấp nhận thử thách.

Luật sư Clarence Darrow bào chữa choScopes. Ảnh:Presbyterian Historical Society

Trong màn tranh tụng kịch tính, luật sư Darrow chất vấn ông Bryan về cách diễn giải theo nghĩa đen phần đề cập đến sự khởi đầu của thế giới trong Kinh Thánh. Với kỹ năng chất vấn sành sỏi, luật sư Darrow đã buộc ông Bryan phải thừa nhận rằng, “quá trình sáng tạo ra con người có thể cần tới hàng triệu năm", chứ không phải trong 6 ngày như nêu trong sách Sáng Thế.

Luật sưDarrow và ôngBryan trao đổi với nhau ngoài phiên xử. Ảnh:Presbyterian Historical Society

Tuy nhiên, những nỗ lực của luật sư Darrow đã không thể cứu được bị cáo Scopes. Ngày 21/7/1925, chàng giáo viên trẻ bị kết tội vi phạm Đạo Luật Butler và bị phạt 100 USD. Song, báo chí chính thống ở Mỹ đều đồng loạt đăng tải các thông tin khẳng định, Thuyết tiến hóa của Darwin rõ ràng đã giành chiến thắng trong cuộc tranh cãi.

Năm 1927, Tòa án tối cao Tennessee đã đảo ngược phán quyết vụ xử Scopes về mặt kỹ thuật. Song, mãi tới năm 1968, các tranh cãi về việc cấm dạy Thuyết tiến hóa mới ngã ngũ, khi Tòa án tối cao Mỹ bác bỏ một luật tương tự Đạo luật Butler của bang Arkansas, với lí do văn bản này vi phạm Tu chính án thứ nhất.