10 điều ít biết về trận chiến Berlin giữa Hồng quân và phát xít Đức

Nội bộ lực lượng Hồng quân trực tiếp tham chiến

1. Trận chiến Berlin, kéo dài từ giữa tháng 4 đến đầu tháng 5/1945, lẽ ra đã bắt đầu vào đầu tháng 2/1945.

Tác chiến đô thị ở Berlin 1945. Ảnh: Getty.

Sau chiến dịch Vistula-Oder, binh sĩ Hồng quân Liên Xô đã nằm cách thủ đô của nước Đức Quốc xã chỉ có 60-70km. Phương diện quân Belorus số 1, dưới quyền chỉ huy của Nguyên soái Georgy Zhukov, đã sẵn sàng mở một cuộc tiến công quyết định nhằm vào Berlin. Tuy nhiên cuộc tiến công này đã bị hoãn lại bởi việc đối phương tấn công vào các phương diện quân Ukraine số 1 và Belorus số 2, cũng như việc Đức chuyển quân từ Courland sang Pomerania. Kết quả là Nguyên soái Zhukov đã được lệnh phải hỗ trợ cho các phương diện quân bạn cận kề, và thế là chiến dịch đánh chiếm Berlin đã được trì hoãn cho tới mùa xuân.

2. Trước trận đánh quyết định nhằm vào Berlin, xuất hiện câu hỏi đơn vị nào sẽ thực hiện vinh dự này: Phương diện quân Belorus số 1 (do Zhukov chỉ huy) hay Phương diện quân số 1 (do Ivan Konev làm tư lệnh)?

Lãnh tụ Liên Xô Stalin đã khéo léo bật đèn xanh cho 2 vị nguyên soái này ganh đua với nhau. Nguyên soái Konev phấn khích thi đua đến mức lực lượng của ông đã vượt qua cả đường ranh giới giữa 2 phương diện quân, tạo ra sự hỗn loạn và nhầm lẫn ở phía sau lực lượng của Nguyên soái Zhukov. Cuối cùng, người ta phải dàn xếp như thế này: Binh sĩ Phương diện quân Belorus số 1 sẽ đánh chiếm trung tâm thành phố Berlin, còn Phương diện quân Ukraine số 1 sẽ yểm trợ cho họ.

Lực lượng yểm trợ cho 2 phe đối địch

3. Hồng quân không phải là lực lượng duy nhất tham gia . Họ nhận được sự hậu thuẫn của Tập đoàn quân Ba Lan đông tới 200.000 người, chiếm tới khoảng 10% tổng số binh sĩ tham chiến bên phía Liên Xô. Lực lượng đồng minh này được trang bị vũ khí của Liên Xô và đặt dưới sự lãnh đạo của Chính phủ Lâm thời Cộng hòa Ba Lan do đảng cộng sản lãnh đạo. Họ chiến đấu dưới ngọn cờ riêng của mình và mặc bộ quân phục riêng. Lực lượng này được nhớ đến nhiều nhất qua cuộc chiến đấu gần công viên Tiergarte, khi các binh sĩ thuộc sư đoàn bộ binh Tadeusz Kościuszko số 1 yểm trợ cho Tập đoàn Xe tăng Cận vệ số 2 của Liên Xô – đơn vị không còn được bộ binh theo sau yểm hộ nữa.

4. Vào đầu trận chiến Berlin, Đức đã mất toàn bộ đồng minh của mình. Tuy nhiên, hàng ngàn người nước ngoài tiếp tục chiến đấu cho Đức Quốc xã. Trong số đó có một tiểu đoàn thuộc Sư đoàn SS Latvia số 1, và những người Đan Mạch, Thụy Điển, Na Uy, và Hà Lan trong sư đoàn bộ binh cơ giới SS tình nguyện, và người Pháp thuộc Sư đoàn Thợ săn Đen số 33. Ngoài ra, thủ đô Đệ tam Đế chế (tức Đức Quốc xã) còn được hàng trăm người Tây Ban Nha bảo vệ. Lực lượng Tây Ban Nha này đã quyết định ở lại và tiếp tục cuộc chiến chống Liên Xô sau khi Sư đoàn Xanh rút khỏi mặt trận phía Đông vào năm 1943.

5. Mặc dầu Berlin nằm khá xa biển Baltic, hải quân Liên Xô vẫn cố gắng tham gia tích cực vào chiến dịch Berlin. Từ ngày 23-25/4/1945, dưới hỏa lực đối phương, các thuyền nhỏ thuộc đội tàu Dnieper đã vận chuyển hơn 16.000 chiến sĩ Liên Xô cùng 100 khẩu pháo qua sông Spree tới nơi chiến đấu.

Vũ khí trong trận chiến này

6. Sức công phá của lựu pháo B-4 203mm thuộc Liên Xô thật đáng nể. Người Đức đã đặt cho vũ khí này biệt danh “búa tạ của Stalin”. Nó có thể dễ dàng phá hủy các lô cốt trên phòng tuyến Mannerheim và có khả năng biến một tòa nhà nhiều tầng thành đống đổ nát trong chưa đầy một tiếng đồng hồ.

Lựu pháo B-4 203mm. Ảnh: Tass.

Ấy thế nhưng lựu pháo B-4 đã gặp phải đối thủ thực sự của mình ở Berlin. “Tháp cao xạ Vườn thú” nằm gần Vườn bách thú Berlin đã gần như không suy chuyển sau khi bị pháo này bắn phá. Dù bị bắn phá liên tục trong thời gian dài, tòa nhà lớn này chỉ bị hư hại ở một góc. Lực lượng lính Đức cắm chốt bên trong chỉ đầu hàng sau khi chiến sự ở tất cả những nơi khác trong thành phố Berlin đã kết thúc.

7. Phía cũng có tham gia trận chiến này, nhưng là dưới hình thức các cỗ xe tăng M4A2 do họ sản xuất và cung cấp cho Liên Xô theo chương trình cho mượn, cho thuê. Trong chiến dịch công phá Berlin, riêng Tập đoàn quân xe tăng Cận vệ số 2 của Liên Xô đã mất 209 xe tăng loại này.

Một số điều khác

8. Hồng quân đã không đánh chiếm được ngay trụ sở Quốc hội Đức trong đợt tấn công đầu tiên. Cuộc tấn công vào ngày 29/4 đã thất bại và mãi đến tối 30/4 Hồng quân mới chiếm được tòa nhà này. Ngày tiếp theo (1/5), quân kỳ Liên Xô tung bay trên nóc tòa nhà biểu tượng cho phát xít Đức. Khi đó khoảng 1.500 quân Đức cố gắng trốn khỏi tầng hầm của tòa nhà để thoát ra phố nhưng đã không thành công.

9. Berlin là thủ đô Tây Âu duy nhất mà quân đội Nga chiếm tới 3 lần. Lần đầu tiên là vào năm 1760, trong Cuộc Chiến tranh Bảy Năm. Lần thứ 2 là Cuộc chiến của Liên minh thứ 6 chống lại nước Pháp của Napoleon vào năm 1813.

10. Có một nghịch lý là khi Hồng quân đột kích thủ đô Đức thì lại có một bộ phận lãnh thổ Liên Xô vẫn bị Đức chiếm đóng.

Có tới 250.000 lính Đức Quốc xã bị bao vây ở khu vực Courtland (miền tây Latvia). Nơi đây được gọi hài hước là “trại tù binh”. Lực lượng này hạ vũ khí vào ngày 10/5/1945 nhưng hàng ngàn phần tử địa phương cộng tác với địch, cùng với một số người Đức đã không chịu đầu hàng và chúng phát động chiến tranh du kích trong rừng chống lại quân Liên Xô.