Ai là thủy tổ dòng họ Nguyễn ở Việt Nam? Gần 40% dân số mang họ này nhưng hiếm người biết

Họ Nguyễn là một trong những họ phổ biến nhất ở châu Á, đặc biệt là tại Việt Nam. Theo cuộc điều tra dân số năm 2022, có hơn 90 triệu người trên thế giới mang họ Nguyễn, và con số này đã vượt mốc 100 triệu vào năm 2023. Riêng tại Việt Nam, họ Nguyễn chiếm khoảng 40% dân số, trở thành họ phổ biến nhất. Trên phạm vi toàn cầu, họ Nguyễn đứng thứ tư về số lượng, chỉ sau các họ Lý, Trương và Vương của Trung Quốc.

Sở dĩ họ Nguyễn phổ biến ở nước ta là vì trong thời kỳ phong kiến, Việt Nam có nhiều vị vua mang họ Nguyễn. Việc dân cải theo họ vua trước đây rất phổ biến. Điều này giúp dễ thăng quan tiến chức, được hưởng bổng lộc từ bề trên. Ngoài ra, tục phong quốc tính (cho mang họ vua) thời Nguyễn đã quá quen thuộc. Vua chúa Nguyễn thường làm vậy để trả ơn cho người có công với triều đình.

Không chỉ có dân số đông, họ Nguyễn còn có bề dày lịch sử lâu đời tại Việt Nam, với nhiều nhân vật nổi tiếng và anh hùng dân tộc mang họ này. Một trong những nhân vật tiêu biểu là Đức Thánh Tản Viên – Nguyễn Tuấn, vị thánh đứng đầu trong Tứ bất tử của Việt Nam, được ca ngợi vì tài đức, đóng góp lớn trong việc giúp dân, giúp nước.

Về nguồn gốc tổ tiên, Hội người họ Nguyễn Việt Nam đã đưa ra nhiều tư liệu cho thấy Kinh Dương Vương chính là thủy tổ của dòng họ Nguyễn. Ông mang họ Nguyễn (Nguyễn Quảng) và là người sáng lập nước Xích Quỷ vào năm 2879 TCN. Đến nay, tại Bắc Ninh vẫn còn nhiều di tích lịch sử và văn hóa liên quan đến ông, như Luy Lâu, đền thờ và lăng mộ tại thôn Á Lữ (xã Đại Đồng Thành, huyện Thuận Thành), chùa Phật Tích (xã Phật Tích, huyện Tiên Du) và chùa Keo (xã Thanh Khương, huyện Thuận Thành).

Theo truyền thuyết, Kinh Dương Vương tên thật là Lộc Tục, người lập nên nhà nước sơ khai đầu tiên vào năm Nhâm Tuất (2879 TCN), lấy quốc hiệu Xích Quỷ, đóng đô tại Hồng Lĩnh (nay thuộc huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh), sau đó dời kinh đô về Ao Việt (Việt Trì). Ông truyền ngôi cho con trai là Lạc Long Quân, mở đầu sự nghiệp trị vì của các đời vua Hùng.

Ngoài ra, một số nhánh của dòng họ Nguyễn, đặc biệt là hậu duệ của Nguyễn Bặc, lại cho rằng vị đại thần này mới là thủy tổ của dòng họ Nguyễn Đại Tông. Nguyễn Bặc là con trai Nguyễn Thước, từng là gia tướng của Dương Đình Nghệ. Theo quan điểm này, Nguyễn Trãi, các chúa Nguyễn và triều đại nhà Nguyễn sau này cũng đều là hậu duệ của dòng họ Nguyễn Bặc.