Tại sao con người không có mùa sinh sản như động vật?

Điều tưởng chừng là một thiếu sót trong tiến hóa ấy, thực chất lại là một bước đi mang tính chiến lược, góp phần đưa loài người trở thành sinh vật thống trị hành tinh.

Động dục – vũ khí sinh học tối ưu của tự nhiên

Đối với phần lớn các loài động vật có vú, hành vi sinh sản chịu sự chi phối gần như tuyệt đối từ hormone và bản năng sinh học. Chu kỳ động dục – thường diễn ra vào mùa xuân hoặc mùa hè – là thời điểm cá thể cái phát ra hàng loạt "tín hiệu sinh sản", bao gồm mùi hương đặc trưng, các dấu hiệu sinh dục sưng đỏ hoặc thay đổi hành vi nhằm thu hút bạn tình. Đây được xem là chiến lược sinh học nhằm tối ưu hóa việc sinh con vào giai đoạn nguồn thức ăn dồi dào, qua đó tăng khả năng sống sót cho thế hệ kế tiếp.

Chẳng hạn, sư tử cái trong giai đoạn động dục có thể giao phối tới 40-50 lần mỗi ngày để đảm bảo xác suất thụ thai. Ở tinh tinh, cá thể cái phát tín hiệu rõ rệt khi rụng trứng, kéo theo sự cạnh tranh khốc liệt giữa các cá thể đực. Tuy nhiên, hệ quả là các cuộc giao tranh dữ dội, dẫn tới chấn thương, thương vong và tỷ lệ tử vong cao – yếu tố gây mất ổn định đối với quần thể.

Ảnh minh họa.

Một nghiên cứu đăng trên Journal of Primatology cho thấy tỷ lệ tử vong do cạnh tranh tình dục ở tinh tinh có thể lên tới 8% mỗi năm – con số đặc biệt đáng kể đối với các loài động vật có tổ chức xã hội cao.

Bước ngoặt tiến hóa: Che giấu thời điểm rụng trứng

Khác với phần lớn động vật, con người không phát ra bất kỳ dấu hiệu rõ rệt nào khi rụng trứng. Phụ nữ rụng trứng một cách âm thầm, còn đàn ông thì hoàn toàn không trải qua chu kỳ động dục. Đây không phải điểm yếu, mà ngược lại, là một sự thích nghi then chốt mang tính xã hội.

Theo nghiên cứu của Viện Max Planck (Đức), con người có khả năng kiểm soát ham muốn cao hơn từ 20 đến 23 lần so với các loài linh trưởng gần gũi nhất như tinh tinh hay khỉ đầu chó. Bộ não con người lớn gấp ba lần tinh tinh đã giúp lý trí chiếm thế thượng phong trước hormone – điều chưa từng có tiền lệ trong thế giới động vật.

Đặc biệt, việc "che giấu rụng trứng" (concealed ovulation) được nhiều nhà tiến hóa học đánh giá là một trong những nhân tố cốt lõi hình thành mối quan hệ gắn bó dài lâu giữa hai giới, từ đó thúc đẩy sự hình thành của mô hình gia đình – nền tảng của xã hội loài người hiện đại.

Viễn cảnh nếu con người vẫn còn động dục

Một nhóm các nhà nghiên cứu thuộc Đại học Emory (Mỹ) từng mô phỏng viễn cảnh con người nếu vẫn duy trì chu kỳ động dục, dựa trên mô hình hành vi xã hội của khỉ đầu chó – loài linh trưởng có cấu trúc xã hội gần giống con người. Kết quả gây sốc:

Năng suất lao động có thể giảm tới 72% trong thời kỳ cao điểm động dục.

Hệ thống y tế sẽ phải gồng mình trước áp lực tăng 400% do các ca chấn thương liên quan đến xung đột tình dục.

Chỉ 20% cá thể nam sẽ chiếm phần lớn cơ hội giao phối, dẫn tới tình trạng mất cân bằng sinh sản và suy giảm đa dạng di truyền chỉ sau vài thế hệ.

Thậm chí, việc hành vi tình dục bị hormone chi phối sẽ khiến con người đánh mất khả năng kiểm soát các hành vi xã hội – điều đi ngược hoàn toàn với logic vận hành của một xã hội văn minh.

Chọn trí tuệ, không chọn bản năng

Tạp chí Nature Reviews Genetics từng công bố nghiên cứu cho thấy loài người đã trải qua một đột biến gen liên quan đến hormone sinh dục, giúp ổn định quá trình tiết testosterone và estrogen. Điều này hạn chế các hành vi tình dục bốc đồng, tạo điều kiện cho sự phát triển liên tục của não bộ.

Dưới góc nhìn sinh học, tinh hoàn của người chỉ bằng 1/3 so với tinh tinh, trong khi thể tích não lại gấp ba lần. Sự chênh lệch này là minh chứng cho lựa chọn tiến hóa nghiêng về "trí tuệ" thay vì "bản năng sinh dục mãnh liệt".

Sự xuất hiện và phát triển của các yếu tố đạo đức, tình cảm và văn hóa cũng đóng vai trò không thể thay thế. Khi không còn phụ thuộc vào "thời điểm sinh học", con người có thể yêu, lựa chọn bạn đời và sinh con theo ý chí – chứ không còn bị điều khiển bởi tiếng gọi hormone.