Vị quan duy nhất lịch sử Việt Nam đậu cử nhân ở tuổi 82 sau 21 lần thi, trải qua 13 đời vua Nguyễn

Đoàn Tử Quang (1818-1928) quê ở làng Phụng Đạt, xã Phụng Công, huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh (nay thuộc xã Đức Lạc, Đức Thọ, Hà Tĩnh). Từ nhỏ, ông đã mồ côi cha và được mẹ chăm sóc kỹ càng.

Suốt thời niên thiếu, mẹ luôn khuyến khích ông cố gắng rèn luyện bài vở và tích cực tham gia các cuộc thi. Trước sự yêu thương của mẹ, ông luôn cố gắng rèn luyện bài vở và tích cực tham gia các cuộc thi.

Mãi đến năm 49 tuổi, Đoàn Tử Quang mới đỗ tú tài lần đầu. 17 năm sau, ông đỗ tú tài lần thứ hai. Đến năm 1900, trong làng tổ chức khoa thi nhưng ông định không tham gia vì lo ngại tuổi già sức yếu.

Tuy nhiên, vào thời điểm đó, làng lại không không có thí sinh nào dự thi nên các vị chức sắc của làng động viên Đoàn Tử Quang đi. Về phía các con của ông, do đang phải đoạn tang mẹ nên không được đi thi (đang có tang cha, mẹ không được đi thi).

Trước tình hình trên, mẹ của Đoàn Tử Quang (98 tuổi) đã khuyên ông cố gắng bớt sầu não, thu xếp việc riêng tư để dự thi. Bởi bà lo ngại con cháu mình thông minh, học giỏi, nhưng vẫn chưa đỗ đạt cao, nay vì tang gia phải bỏ kỳ thi Hương thì đáng tiếc.

Thấy Đoàn Tử Quang vẫn do dự, hàng xóm thấy vậy cũng xúm lại khuyên bảo và động viên nhiệt tình. Nhận được sự mong đợi và tin tưởng từ mọi người, ông quyết định thay hai con mang lều chõng đi thi.

Kết quả, sau khi trải qua 4 kỳ thi, bài của ông chỉ xếp sau Phan Bội Châu. Nhưng do ông phạm một sơ suất nhỏ trong quy định nên suýt bị đánh hỏng. May thay, quan chánh chủ khảo cảm phục chí học hành bền bỉ hiếm có xưa nay nên đã làm tờ tấu về triều xin cho ông đỗ cử nhân nhưng chỉ xếp thứ 29 trong 30 người trúng tuyển khoa thi này.

Theo quy định ở triều nhà Nguyễn, các quan viên tới tuổi 65 sẽ về trí sĩ. Song để biểu dương ý chí và nghị lực hiếm có của Đoàn Tử Quang, triều đình đặc cách bổ dụng làm quan.

Ban đầu, Đoàn Tử Quang được cử làm Huấn đạo Hương Sơn, rồi huấn đạo Can (trông nom việc học). Đến tuổi 85, ông xin triều đình về trí sĩ để phụng dưỡng mẹ già. Năm ông 106 tuổi, triều đình phong Đoàn Tử Quang chức Hàn lâm viện thị độc.

Ngày 7/2/1928, Đoàn Tử Quang qua đời khi đã 110 tuổi, sống qua suốt 13 đời vua Nguyễn từ Gia Long cho đến Bảo Đại, từng chứng kiến biết bao thăng trầm của vận nước.