Việt Nam rộng lớn là thế nhưng tại sao bão lại thường đổ bộ vào miền Trung?

Dân gian có câu "Ông tha mà bà không tha/ Làm nên lũ lụt hai ba tháng mười" nhằm cảnh báo về mùa lũ tại các tỉnh từ Thanh Hóa trở vào, thường diễn ra từ tháng 7 đến tháng 10 hàng năm. Vậy điều gì khiến miền Trung luôn là khu vực chịu ảnh hưởng nặng nề từ các cơn bão lớn? Hãy cùng tìm hiểu những nguyên nhân chính.

Theo các nghiên cứu chuyên sâu về bão tại miền Trung, cả yếu tố chủ quan lẫn khách quan đều góp phần khiến khu vực này trở thành trung tâm của những cơn bão chưa từng thấy trong lịch sử.

Các cơn bão lớn xuất phát từ nguyên nhân địa lý Bão chỉ có thể hình thành khi hội tụ đủ ba yếu tố: nhiệt, ẩm và động lực tạo xoáy.

Ảnh minh họa

Mùa bão và áp thấp nhiệt đới hoạt động mạnh nhất vào mùa Hè và Thu, từ tháng 6 đến tháng 11 (ở Bắc Bán Cầu) và từ tháng 12 đến tháng 3 năm sau (ở Nam Bán Cầu). Thời điểm này là lúc biển có nhiệt độ cao, khí quyển nhiệt đới thuận lợi cho quá trình đối lưu, kèm theo đó là những chuyển động xoáy quy mô lớn.

Bão hình thành ở vùng nhiệt đới do cần một dòng nước nóng với nhiệt độ tối thiểu 26 độ C và độ sâu ít nhất 50m. Bão thường hình thành gần xích đạo rồi di chuyển về hai cực, với tốc độ càng nhanh khi đi xa. Vùng gần xích đạo ít chịu ảnh hưởng từ các cơn bão do khoảng cách xa.

Bão thực chất là cách đại dương "xả nhiệt". Bão thường di chuyển theo rìa các áp cao và bị hút bởi các vùng áp thấp. Tại Việt Nam, khi biển chứa nhiều năng lượng (tháng 7, 8, 9), rãnh thấp thường vắt ngang miền Trung, khiến bão có xu hướng di chuyển theo hướng này.

Ngoài ra, miền Trung có thời tiết khắc nghiệt do chịu ảnh hưởng của gió phơn Tây Nam, mang theo lượng ẩm lớn gây mưa. Khi bão hình thành trên biển Đông, gió thường đẩy nó về phía Bắc, nhưng đến các tháng sau, gió yếu đi, bão có xu hướng dịch chuyển về miền Trung.

Hàng năm, các cơn bão và gió mùa Đông Bắc thường gây mưa lớn ở miền Trung. Hiện tượng El Nino và La Nina cũng khiến bão trở nên khốc liệt hơn.

Mùa mưa bão thường kéo dài từ tháng 7 đến tháng 11, với trung bình 5 - 8 cơn bão mỗi năm. Từ năm 2006 đến 2017, miền Trung đã hứng chịu 7 cơn bão lớn, nhiều đợt áp thấp nhiệt đới và hàng chục đợt gió mùa Đông Bắc. Những cơn bão này thường bắt nguồn từ các nước như Philippines, Trung Quốc và sau 3 - 4 ngày di chuyển đến bờ biển Việt Nam.

Mưa bão ở thượng lưu và đồng bằng gây lũ lụt diện rộng Kinh tế miền Trung kém phát triển hơn hai miền Nam và Bắc. Người dân ở đây đã quen với cảnh "Tháng Bảy nước nhảy lên bờ" vì lũ lụt hàng năm.

Bờ biển miền Trung dài 1.200 km, kéo từ Thanh Hóa đến Bình Thuận. Dãy Trường Sơn chạy dọc theo bờ biển, khiến đồng bằng miền Trung hẹp, nhưng lại có hệ thống sông ngòi, kênh rạch chằng chịt với quy mô lớn như sông Gianh, sông Thạch Hãn, sông Hương, sông Thu Bồn, sông Trà Khúc...

Các sông, suối tuy nhiều nhưng ngắn và có độ dốc lớn. Lưu vực chủ yếu là đồi núi nên nước mưa đổ xuống rất nhanh, các cửa sông lại dễ bị bồi lấp, cản trở việc thoát lũ.

Ngoài ra, lũ lụt gây thiệt hại nặng nề về nhà cửa, mùa màng và cơ sở hạ tầng, khiến cuộc sống của người dân miền Trung càng thêm khó khăn. Việc phát triển kinh tế tại đây gặp nhiều bất lợi do thiên tai bão lụt thường xuyên.

Tại sao lũ lụt gây thiệt hại nghiêm trọng? Dù chính quyền và người dân đã có những biện pháp phòng ngừa, ứng phó với mưa bão, nhưng hậu quả vẫn rất nặng nề. Nguyên nhân chính là mưa lớn trên diện rộng, kéo dài trong nhiều ngày.

Ngoài mưa bão ở thượng lưu và đồng bằng, nạn phá rừng, khai thác cát sỏi và hệ thống đê đập cũng là những nguyên nhân thường được nhắc đến.

Nghiên cứu tại Mỹ và nhiều nơi trên thế giới đã chỉ ra rằng lũ lụt chủ yếu do lượng mưa quá lớn trong thời gian ngắn. Phá rừng làm giảm khả năng giữ nước của đất, gây sạt lở, khiến nước và đất đá bị cuốn đi nhanh chóng, mực nước tại hạ lưu tăng lên.

Khai thác cát sỏi bừa bãi cũng làm gia tăng sạt lở bờ sông, bồi lấp cửa sông, cản trở thoát lũ, khiến lũ lụt trở nên nghiêm trọng và kéo dài.

Khác với sông Hồng ở miền Bắc và sông Cửu Long ở miền Nam, sông ngòi miền Trung không có hệ thống đê ngăn lũ, cũng không có hồ chứa lớn ở thượng lưu để giảm thiểu lũ lụt cho đồng bằng. Điều này khiến các khu dân cư ven sông luôn phải đối mặt với nguy cơ ngập úng khi mưa bão lớn xảy ra.

Tóm lại, nguyên nhân chính của bão lũ tại miền Trung là do bão từ biển Đông và gió mùa Đông Bắc, cùng với đặc điểm thời tiết của miền Trung, tạo ra con đường di chuyển của bão. Những yếu tố khác như nạn phá rừng chỉ làm cho tình hình lũ lụt trở nên trầm trọng hơn.