Vòng tròn Goseck: Đài quan sát Mặt trời cổ nhất thế giới

Trong lúc chụp ảnh thị trấn Goseck từ trên không vào năm 1991, các thanh tra của Chính phủ Đức đã nhìn thấy một thứ gì đó kỳ lạ. Trên mặt đất, dường như có một rãnh tròn khổng lồ nằm ẩn bên dưới một cánh đồng. Phải đến 12 năm sau, các nhà khảo cổ mới nhận ra rằng đó là tàn tích của một đài quan sát Mặt trời cổ nhất thế giới. Họ đặt tên cho nó là Vòng tròn Goseck.

Vòng tròn Goseck là công trình được xây dựng trong giai đoạn đầu của thời kỳ đồ đá mới, với các cổng ra vào quay về hướng Mặt trời mọc và lặn trong các ngày đông chí (ngày 22/12) và hạ chí (ngày 22/6). Người ta gán cho nó biệt danh là Stonehenge của Đức. Công trình dường như được tạo ra bởi nền văn minh đầu tiên ở châu Âu, xuất hiện rất lâu trước các nền văn hóa ở vùng Lưỡng Hà và Ai Cập cổ đại với các kim tự tháp.

Dựa trên phương pháp xác định tuổi bằng đồng vị phóng xạ carbon, các nhà khảo cổ kết luận Vòng tròn Goseck có niên đại vào năm 4900 trước Công nguyên. Nó lâu đời hơn nhiều so với khoảng 250 vòng tròn tương tự được tìm thấy trong những cuộc khảo sát trên không ở khắp nước Đức, Áo, Cộng hòa Séc, Slovenia và Croatia. Trước đây, giới khoa học nhầm tưởng các rãnh tròn này là công sự thời cổ đại.

Theo Ancient Origins, các cư dân thuộc nền văn hóa gốm vuốt tay (Stichbandkeramik) của Đức đã xây dựng Vòng tròn Goseck. Nhiều mảnh đồ gốm [bình, bát…] thuộc nền văn hóa này được khai quật xung quanh công trình với các hoa văn trang trí hình zig-zag hoặc đường phân nhánh. Chúng có niên đại vào năm 4700 trước Công nguyên. Như vậy, có thể thấy khu vực đài quan sát Mặt trời đã được sử dụng trong khoảng thời gian 200 năm, sau đó bị bỏ hoang. Giới khảo cổ không có thông tin về ngoại hình hay ngôn ngữ của những người đã xây Vòng tròn Goseck, chỉ có thể phỏng đoán về tín ngưỡng tôn giáo của họ.

Một số người cho rằng, Vòng tròn Goseck là một loại lịch giúp những người nông dân thời xưa tính ngày gieo trồng. Nhưng khi khai quật khu vực rộng 6.000 m² này, các nhà khảo cổ còn phát hiện thêm dấu vết của nghi thức đốt lửa và cả những bộ xương người không đầu có các vết cắt. Họ kết luận đây không chỉ là nơi dùng để quan sát bầu trời mà còn là nơi thực hiện nghi lễ chôn cất hoặc hiến tế con người.

Từ những dấu vết còn sót lại, các nhà nghiên cứu xác định cấu trúc ban đầu của Vòng tròn Goseck bao gồm hai hàng rào gỗ, một gò đất và bốn vòng tròn đồng tâm. Đường kính của vòng tròn ngoài là 75 m. Một rãnh hẹp bao quanh hàng rào gỗ có ba cổng – một cổng quay về hướng Bắc, một cổng quay về hướng Tây Nam và cổng còn lại quay về hướng Đông Nam. Nếu đứng ở trung tâm của Vòng tròn Goseck vào ngày đông chí, người quan sát sẽ thấy Mặt trời mọc từ cổng phía Đông Nam và lặn ở cổng phía Tây Nam. Các cổng được thiết kế theo kiểu nhỏ dần khi đến gần trung tâm vòng tròn, để có thể hướng tia sáng Mặt trời đi theo một đường hẹp.

Vai trò của cánh cổng quay về phía Bắc vẫn là điều bí ẩn và đang được nghiên cứu. Nó có thể không liên quan gì đến thiên văn học, bởi vì Vòng tròn Goseck không chỉ đơn thuần là một đài quan sát Mặt trời.

Vòng tròn Goseck nằm trên cùng vĩ độ với bãi đá cổ Stonehenge nổi tiếng của Anh (51 vĩ độ Bắc). Tại vĩ độ này, người ta có thể nhìn thấy trăng tròn ở điểm cao nhất (thiên đỉnh) ngay trên đỉnh đầu. Điều thú vị là khi đứng trong Vòng tròn Goseck và bãi đá cổ Stonehenge, hướng Mặt trời mọc và lặn vào giữa mùa hè tạo thành một góc 90° so với hướng mọc (ở phía Nam) và lặn (ở phía Bắc) của Mặt trăng.

Một trong những điểm thú vị nhất của Vòng tròn Goseck là sự tương đồng với một chiếc đĩa đồng được khai quật cách đó 25 km, gần thị trấn Nebra, Đức. Các nhà khoa học đặt tên cho chiếc đĩa là Nebra Sky. Đĩa có đường kính 32 cm, niên đại khoảng năm 1600 trước Công nguyên. Đây là đồ vật di động mô tả vũ trụ lâu đời nhất được tìm thấy cho đến nay. Trên bề mặt đĩa là hình ảnh Mặt trăng lưỡi liềm, một vòng tròn có lẽ là trăng tròn, một cụm 7 ngôi sao được hiểu là cụm sao Thất nữ thuộc chòm sao Kim Ngưu, các ngôi sao khác và ba vòng cung. Tất cả các họa tiết đều được làm từ vàng lá, nổi bật trên nền đĩa màu xanh tím.

Góc giữa hai cổng Tây Nam và Đông Nam của Vòng tròn Goseck là 82 độ, bằng đúng góc của các đường chân trời được đánh dấu trên đĩa Nebra Sky. Hai vòng cung đối diện nhau trên chiếc đĩa, có góc giữa các điểm thấp nhất là 97,5 độ, biểu thị nơi Mặt trời mọc và Mặt trời lặn vào ngày đông chí tại miền trung nước Đức thời điểm đó. Tương tự, góc giữa các điểm cao nhất đánh dấu bình minh và hoàng hôn ngày hạ chí.

Vị trí Mặt trời mọc và lặn vào các ngày đông chí và hạ chí đã thay đổi một chút trong nhiều thiên niên kỷ qua, Wolfhard Schlosser, nhà thiên văn tại Đại học Ruhr (Đức), cho biết. Do đó, góc tạo bởi thời điểm Mặt trời mọc và lặn có sai lệch một chút so với góc được thể hiện trên đĩa Nebra Sky và Vòng tròn Goseck lần lượt là 1,6 độ và 2,8 độ.

Ngày nay, Vòng tròn Goseck được coi là một khám phá khảo cổ lớn, giúp các nhà khoa hoạc hiểu rõ hơn về cuộc sống và tín ngưỡng của những người nông dân đầu tiên ở châu Âu. Họ tôn thờ Mặt trời như một vị thần ban cho sự sống, tạo ra sự thay đổi của các mùa. Các đài quan sát Mặt trời có khả năng đóng một vai trò quan trọng trong sự hiểu biết về thiên nhiên của người cổ đại. Năm 2005, chính quyền thị trấn Goseck chi hơn 100.000 USD để phục dựng Vòng tròn Goseck, giúp nó khôi phục lại diện mạo cách đây gần 7.000 năm.