Lừa đảo trực tuyến 2025: Tội phạm chuyển dịch mô hình và vai trò 'gác cổng' của nhà mạng

Tại sự kiện Internet Day 2025, chủ đề lừa đảo trực tuyến (scam) đã một lần nữa được nêu ra như một rào cản trong việc xây dựng niềm tin số cho người dùng. Ông Thân Văn Dũng, Quản lý sản phẩm giải pháp An toàn thông tin tại Viettel Cyber Security, đã đưa ra những con số biết nói.

Từ quy mô nhỏ lẻ thành "tập đoàn tội phạm"

Số liệu thống kê toàn cầu năm 2025 từ Global Anti-Scam Alliance (GASA) cho thấy, khoảng 7/10 người trưởng thành đã từng tiếp xúc với các hình thức lừa đảo trong vòng 12 tháng qua và 23% trong số đó đã thực sự trở thành nạn nhân. Tổng thiệt hại tài chính trên toàn cầu ước tính lên tới con số khổng lồ 442 tỷ USD.

Về tốc độ, 47% các cuộc lừa đảo diễn ra chưa đến 1 phút khiến nạn nhân không kịp trở tay. Tuy nhiên, hơn 30% cuộc lừa đảo kéo dài hơn 1 tháng khi đối tượng lừa đảo dùn chiêu “mưa dầm thấm lâu”, nuôi dưỡng lòng tin rồi mới lừa đảo.

Tại Việt Nam, tình hình cũng không kém phần nhức nhối. Theo thống kê của Bộ Công an năm 2025, có hơn 1.500 vụ lừa đảo được ghi nhận với thiệt hại ước tính hơn 1.600 tỷ đồng, tuy nhiên con số thực tế chưa được thống kê được dự báo còn lớn hơn rất nhiều. Riêng trong quý III/2025, Viettel Threat Intelligence đã phát hiện trên 4.000 tên miền lừa đảo, tập trung chủ yếu vào các lĩnh vực tài chính ngân hàng, điện lực và dịch vụ công.

 

Đáng chú ý, quy mô tội phạm đã có sự chuyển dịch nguy hiểm. Từ những cá nhân nhỏ lẻ, lừa đảo trực tuyến hiện nay được vận hành bởi các "tập đoàn tội phạm" có tổ chức quy mô hàng nghìn nhân sự và thậm chí có cả bộ phận tâm lý học để thao túng cảm xúc nạn nhân.

AI và Deepfake: Vũ khí mới của tội phạm mạng

Thách thức lớn nhất hiện nay là sự tiếp sức của công nghệ cao. Theo báo cáo của McAfee, các cuộc tấn công sử dụng Deepfake trong năm 2024 đã tăng hơn 30 lần so với năm trước. Trí tuệ nhân tạo (AI) hiện nay chỉ mất vỏn vẹn 3 giây để bắt chước giọng nói người thật, khiến 70% người dùng không thể phân biệt được.

 

Không dừng lại ở giả mạo giọng nói, Deepfake còn giả mạo khuôn mặt trong các cuộc gọi video kéo dài 5 - 10 giây để tạo lòng tin và lừa tiền người thân của nạn nhân.

Hậu quả của lừa đảo trực tuyến không chỉ dừng lại ở tài sản. Ông Thân Văn Dũng chia sẻ câu chuyện thực tế về những người nông dân mất đi cả gia tài tích cóp, dẫn đến hoảng loạn tâm lý và rạn nứt các mối quan hệ gia đình.

“Tuy nhiên, hệ lụy sâu xa nhất chính là việc cản trở tiến trình Chuyển đổi số quốc gia. Khi người dân, đặc biệt là người cao tuổi, mất niềm tin vào không gian mạng, họ sẽ quay lưng với các dịch vụ trực tuyến và thanh toán không dùng tiền mặt vì tâm lý lo sợ "sinh ra để lừa đảo nhau"" - ông Dũng nói.

 

Nhà mạng - "Người gác cổng" của hạ tầng số

Trong bối cảnh 57% các cuộc lừa đảo tấn công qua cuộc gọi và 50% qua Email/SMS, hạ tầng viễn thông chính là con đường mà tội phạm buộc phải đi qua. Do đó, nhà mạng đóng vai trò là "chìa khóa" và là chốt chặn đầu tiên.

Các nhà mạng có thể ứng dụng AI/Machine Learning để chặn cuộc gọi/tin nhắn rác trước khi chúng đến được máy người dùng. Họ cũng chuyển đổi từ mã OTP truyền thống (dễ bị đánh cắp) sang xác thực dựa trên SIM vật lý, đảm bảo chỉ người sở hữu SIM mới có thể đăng nhập dịch vụ.

 

“Dù nỗ lực của nhà mạng là rất lớn, nhưng một mình nhà mạng là không đủ” - ông Dũng thừa nhận.

Đại diện Viettel Cyber Security đề xuất một mô hình phối hợp của bốn nhà là Cơ quan chức năng, Ngân hàng, Đơn vị cung cấp nền tảng (OTT) và Người dân, với hình mẫu từ Singapore (ScamShield).

Mô hình này nhấn mạnh việc chia sẻ trách nhiệm và thông tin. Ngân hàng cần ngăn chặn dòng tiền nghi vấn, các nền tảng OTT cần xóa bỏ tài khoản lừa đảo, và quan trọng nhất, người dân cần chủ động báo cáo các dấu hiệu tội phạm.

 

Cuộc chiến chống lừa đảo trực tuyến là một cuộc rượt đuổi giữa công nghệ bị lạm dụng và công nghệ được sử dụng để bảo vệ con người. Trong cuộc rượt đuổi đó, vai trò “gác cổng” của nhà mạng là tối quan trọng nhưng không thể đơn độc.

Chỉ khi có sự phối hợp đồng bộ giữa Nhà nước trong hoàn thiện thể chế, doanh nghiệp viễn thông và nền tảng số trong bảo vệ hạ tầng, ngân hàng trong kiểm soát dòng tiền và người dân trong nâng cao nhận thức, niềm tin số mới có thể được khôi phục.