Cấm xuất gạo hay để tận dụng sóng tăng giá?

Mới đây, Bộ Công Thương đã đề nghị Thủ tướng cho hoãn việc áp dụng dừng xuất khẩu gạo từ 00h00 ngày 24/3.

Đề xuất cho xuất khẩu lại

Theo Bộ Công Thương, kiến nghị này được ra sau khi tiếp nhận phản ánh từ một số doanh nghiệp. Việc tạm dừng thực hiện hoãn xuất khẩu gạo để có thêm thời gian đánh giá lại sản lượng thực tế của vụ Đông Xuân, lượng hợp đồng xuất khẩu đã ký cũng như lượng tồn kho thực tế ở các doanh nghiệp.

Ảnh minh họa

Theo đó, việc mở tờ khai hải quan cho gạo xuất khẩu, Bộ Công Thương cho rằng cần tiếp tục được thực hiện bình thường.

Trước đó, tại cuộc họp Thường trực Chính phủ về đảm bảo an ninh lương thực trong bối cảnh tác động của dịch Covid-19 ngày 23/3, Thủ tướng Chính phủđồng ý với đề xuất của Bộ Công Thương tạm dừng việc xuất khẩu gạo đến hết tháng 5/2020, nhằm đảm bảo các mục tiêu, nguyên tắc điều hành sản xuất gạo, góp phần ổn định giá gạo trong nước.

Đồng thời, Thủ tướng giao Bộ Công Thương khẩn trương xây dựng, ban hành Thông tư hướng dẫn để cụ thể hóa việc tạm dừng xuất khẩu gạo theo trình tự thủ tục rút gọn.

Việt Nam có nên cấm hay tiếp tục xuất khẩu gạo để tận dụng sóng tăng giá từ thị trường thế giới? Về vấn đề này, trao đổi với Thời báo Kinh Doanh, Gs. Võ Tòng Xuân, Hiệu trưởng Trường Đại học Nam Cần Thơ, cho rằng đây không phải là thời điểm phù hợp để Việt Nam cấm xuất khẩu gạo. Hiện, nông dân Đồng bằng sông Cửu Long đang trúng vụ mùa, sản lượng lúa nhiều, nông dân đang phấn khởi vì bán được giá cao hơn, cao hơn Thái Lan. Do vậy, nếu cấm xuất khẩu gạo là sự thiệt thòi rất lớn cho nông dân khi không bán được giá lúa cao. Bài học năm 2008 vẫn còn.

"Tôi tán thành với đề xuất của Bộ Công Thương khi đề nghị cho xuất khẩu gạo trở lại", ông Xuân nói.

Theo Gs. Võ Tòng Xuân, người nông dân Việt Nam thường có thói quen tích trữ lúa gạo, đồng thời nhu cầu tiêu thụ gạo trên đầu người dân Việt Nam ngày càng giảm, người dân có rất nhiều loại thực phẩm khác có thể thay thế gạo như bánh mì, ngũ cốc...

"Giá thế giới tăng cao mà Việt Nam để gạo trong kho thì rất uổng phí. Chưa kể, cấm xuất khẩu gạo sẽ xảy ra tình trạng khi giá lúa rẻ, doanh nghiệp mua tích trữ và sau đó bán giá cao hơn khi được xuất khẩu", ông Xuân nói.

Về vấn đề này, Ts. Nguyễn Đức Thành, Thành viên Liên minh Chính sách Nông nghiệp Việt Nam cũng cho rằng gạo là một mặt hàng Việt Nam có thể chủ động nguồn cung trong những chu trình 3-4 tháng, nên việc cầu lúa gạo thế giới đột ngột tăng cao, Việt Nam nên tranh thủ đón ít nhất là sóng đầu tiên. Tức là Việt Nam nên bình tĩnh, chủ động với đợt sóng tăng giá, tăng lượng mua này, và xuất khẩu gạo theo làn sóng đó để thu lợi nhuận.

"Giá cả và nhu cầu có thể tăng dần, thậm chí tăng mạnh, trong các tháng 4-5, chúng ta vẫn nên chủ động đi theo con sóng đó. Tất nhiên, giá trong nước cũng có khuynh hướng tăng theo. Nhưng việc tăng giá gạo nội địa cơ bản là lợi nhiều hơn hại, vì tầng lớp được hưởng lợi căn bản vẫn là nông dân và ngành nông nghiệp. Các nhóm khác có thể bị thiệt vì giá gạo tăng lên, nhưng gạo chỉ chiếm một tỷ trọng tương đối nhỏ trong ngân sách của họ", ông Thành phân tích.

Quan trọng là điều tiết tốt xuất khẩu

Theo Ts. Nguyễn Đức Thành, nếu đến mùa sau, việc cung ứng gạo trong nước có dấu hiệu mất cân đối trầm trọng, đặc biệt với tình hình sản lượng giảm do điều kiện thời tiết (nhưng sản lượng này vẫn sẽ luôn luôn lớn hơn tổng lượng tiêu thụ nội địa), thì lúc đó mới cần cân nhắc điều tiết xuất khẩu. Vì về nguyên tắc, do sản lượng gạo của Việt Nam luôn vượt quá cầu trong nước, nên việc đóng cửa thị trường xuất khẩu thực chất sẽ chắc chắn bảo đảm an ninh lương thực và bình ổn giá gạo (nhưng sẽ phải đối phó với vấn nạn xuất khẩu lậu hết sức mãnh liệt).

Ông Thành cũng nhắc lại bài học năm 2008: giá gạo thế giới tăng cao từ đầu năm, và đến khoảng tháng 4-5 thì giá tăng dữ dội (theo số liệu của Tổng cục Thống kê, chỉ trong 1 tháng (từ tháng 4 sang tháng 5), giá gạo trong nước đã tăng thêm 36%). Giá gạo thế giới cũng tăng chóng mặt và nguy cơ thiếu hụt gạo hiện hữu toàn cầu. Việt Nam đã vội vã đóng cửa thị trường xuất khẩu gạo để bảo vệ thị trường trong nước. Sau đó, cơn sốt gạo qua đi, mọi việc trở lại bình thường, thậm chí giá gạo lại xuống thấp theo các chu kỳ lên xuống của ngành hàng nông nghiệp.

Giới kinh doanh cho rằng Việt Nam đã đánh mất một cơ hội xuất khẩu gạo với khối lượng lớn và giá rất tốt. Sau này, nhiều chuyên gia cũng đánh giá là ở Việt Nam, gạo là mặt hàng mà nguồn cung có thể được bổ sung sau 3-4 tháng, nên việc lo sợ quá mức về thiếu hụt nguồn cung đã dẫn tới việc đánh mất cơ hội cho cả người sản xuất lúa gạo (nông dân) lẫn các nhà xuất khẩu.

Có lo ngại nguồn cung trong nước thiếu hụt? Theo Gs. Võ Tòng Xuân, Việt Nam chỉ nên giữ lại lượng gạo là 1,5 triệu tấn để phục vụ thị trường trong nước từ 2-3 tháng, sau đó đến vụ gặt, lương thực Việt Nam không bao giờ bị thiếu.

Tuy nhiên, ông cũng cho rằng vai trò điều hành sản xuất lúa gạo của Bộ NN&PTNT là rất quan trọng. Bộ NN&PTNT phải nắm hết tình hình sản xuất lúa gạo của cả nước: ở thời điểm này, chỗ nào có bao nhiêu lúa sắp gặt, chỗ nào đã gặt, chỗ nào mới thả cấy? Lúc đó sẽ biết còn bao nhiêu gạo để dự trữ trong nước, còn lại cho doanh nghiệp đẩy mạnh xuất khẩu.