Doanh nghiệp vẫn "mạnh ai nấy làm", gạo Việt chưa có thương hiệu chung

Tiềm ẩn nhiều thách thức

Tại hội nghị đánh giá kết quả xuất khẩu gạo năm 2023, quý I/2024 và bàn định hướng xuất khẩu gạo trong thời gian tới ngày 26/4 tại Cần Thơ, ông Nguyễn Anh Sơn – Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) cho biết, quý I/2024, Việt Nam đã xuất khẩu gần 2,2 triệu tấn gạo với trị giá 1,4 tỷ USD, tăng 17,8% về lượng và tăng 45,6 % về trị giá so với năm 2023.

Xuất khẩu gạo của Việt Nam trong 3 tháng đầu năm vẫn tiếp tục chiếm lĩnh các thị trường trọng điểm có nhu cầu tiêu thụ lớn về sản lượng.

Trong đó, Philippines vẫn là thị trường nhập khẩu gạo lớn nhất của Việt Nam chiếm 46,4% trong tổng lượng và chiếm 45,5% trong tổng kim ngạch xuất khẩu gạo của cả nước. Xuất khẩu gạo sang Indonesia đứng thứ 2 thị trường, tăng mạnh 199,7% về lượng, tăng 308,8% kim ngạch và tăng 36,4% về giá so với cùng kỳ năm 2023. Còn xuất khẩu gạo sang thị trường Malaysia tăng 28,8% về lượng, tăng 60,6% kim ngạch và tăng 24,7% về giá so với quý I/2023.

Bên cạnh những kết quả đã đạt được, ông Sơn cho hay, hoạt động xuất khẩu gạo Việt Nam vẫn còn tiềm ẩn nhiều thách thức. Cụ thể, chiến lược đa dạng hóa thị trường của thương nhân vẫn còn hạn chế, thị trường xuất khẩu gạo vẫn có dấu hiệu chưa bền vững, phụ thuộc vào một số thị trường truyền thống trọng điểm.

Công tác phát triển thị trường chưa được hỗ trợ tương xứng với tiềm năng ngành hàng. Các thương nhân chưa chú trọng phát triển liên kết xây dựng vùng nguyên liệu cũng như triển khai các giải pháp về truy xuất nguồn gốc, xây dựng cơ sở thông tin dữ liệu đáp ứng yêu cầu của thị trường nhập khẩu.

Thứ trưởng Bộ Công Thương Phan Thị Thắng, Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Thanh Nam và Phó Chủ tịch UBND TP Cần Thơ Nguyễn Ngọc Hè chủ trì hội nghị.

Bên cạnh đó, gạo xuất khẩu Việt Nam cũng gặp phải sự cạnh tranh gay gắt từ các đối thủ cạnh tranh khác như Thái Lan, Myanmar, Pakistan. Giá cước vận tải quốc tế vẫn ở mức cao do hoạt động vận tải hàng hóa chịu tác động từ các diễn biến địa chính trị khu vực châu Âu và Trung Đông.

Trong khi đó, có nhiều yếu tố tác động lên giá gạo trong thời gian tới như tình trạng xâm nhập mặn tại Đồng bằng sông Cửu Long. Những bất ổn khu vực châu Âu và Trung Đông, căng thẳng Biển Đỏ gây ảnh hưởng tới tâm lý giao thương, quá trình giao nhận, giá cả nhiều mặt hàng quan trọng.

Ông Nguyễn Ngọc Nam - Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) nhận định, thị trường các nước nhập khẩu liên tục thay đổi chính sách đã ảnh hưởng đến xuất khẩu gạo của Việt Nam.

Điển hình như tại thị trường Philippines các thương nhân ký hợp đồng song không nhận hàng và đề nghị giảm giá. Thị trường Indonesia đang giảm dần phụ thuộc vào nguồn cung gạo từ Việt Nam khi mở nhiều gói thầu nhỏ cho các quốc gia khác như Malaysia. Còn tại thị trường châu Âu, ngày càng đưa ra những yêu cầu khắt khe hơn về chất lượng, truy xuất nguồn gốc sản phẩm.

Chú trọng chuỗi giá trị để gạo Việt có giá cao

Để xuất khẩu gạo tiếp tục tăng cao, Chủ tịch VFA đề xuất Bộ Công Thương tăng cường công tác thông tin số liệu xuất khẩu để công tác cân đối cung cầu mặt hàng gạo được thuận lợi hơn.

Đẩy mạnh công tác nghiên cứu thị trường, đánh giá, dự báo nhu cầu nhập khẩu và khả năng xúc tiến thương mại gạo vào các thị trường nhập khẩu.

Ngoài ra, cần tăng cường nghiên cứu, đàm phán ký kết các thỏa thuận thương mại với một số thị trường tiềm năng. Rà soát các hiệp định đã được thực thi để đề nghị đối tác gia tăng hạn ngạch cho xuất khẩu gạo Việt Nam.

Nhấn mạnh việc xây dựng chuỗi giá trị ngành hàng lúa gạo, ông Trần Trương Tấn Tài - Giám đốc Công ty TNHH Lúa gạo Việt Nam (Vina Rice) cho rằng, cần tập trung xây dựng được thương hiệu gạo.

Các quốc gia như Thái Lan họ đều xây dựng được thương hiệu chung cho gạo, trong khi Việt Nam chưa làm được điều này. Các doanh nghiệp đều "mạnh ai nấy làm" và ít chia sẻ với nhau về tình hình thị trường.

Bên cạnh việc chú trọng đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, cần xây dựng vùng nguyên liệu, đầu tư vào công nghệ. Ngân hàng Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ các doanh nghiệp về tài chính để họ có nguồn lực thu mua lúa cho nông dân với mức giá ổn định.

Phát biểu kết luận hội nghị, Thứ trưởng Bộ Công Thương Phan Thị Thắng cho biết, trong bối cảnh hoạt động xuất khẩu gạo thời gian qua vẫn còn những hạn chế, yếu kém, các bộ, ngành liên quan; các địa phương, Hiệp hội Lương thực Việt Nam cùng các Thương nhân xuất khẩu gạo bảo đảm tuyệt đối an ninh lương thực quốc gia trong mọi tình huống, bình ổn thị trường trong nước.

Đồng thời tận dụng thời cơ để đẩy mạnh xuất khẩu gạo trong điều kiện có thể nhằm mang lại giá trị, hiệu quả cao nhất cho người sản xuất và kinh doanh, bảo đảm xuất khẩu gạo bền vững, hiệu quả, góp phần bảo đảm an ninh lương thực toàn cầu.

Cùng với đó, cần xác lập, củng cố cơ chế hợp tác chặt chẽ, hiệu quả giữa các thương nhân kinh doanh, xuất khẩu gạo với vùng trồng, người sản xuất và giữa các thương nhân với nhau để bảo đảm nguồn hàng ổn định, chất lượng, tránh tình trạng tranh mua, tranh bán, tranh thị trường và ép cấp, ép giá...