Giải bài toán tăng trưởng xuất khẩu cho quả vải, nhãn

Vải, nhãn là sản phẩm chủ lực của một số địa phương trong tiêu thụ nội địa và xuất khẩu. Sản phẩm vải tươi nước ta đã được xuất khẩu tới 30 thị trường khác nhau và đang tiếp tục được mở rộng. Còn trái nhãn, thị trường tiêu thụ vẫn ở trong nước là chủ yếu, nhưng cũng đã bước đầu được xuất đi Nhật Bản và EU.

Năm 2021, kim ngạch xuất khẩu trái vải của Việt Nam đạt 47,4 triệu USD, năm 2022 đạt 27,4 triệu USD (giảm 42,3%). Đối với trái nhãn, kim ngạch xuất khẩu năm 2021 đạt 23,318 triệu USD, năm 2022 đạt 13,893 triệu USD (giảm tới 40,4%).

Theo thông tin dự báo của ngành nông nghiệp, niên vụ 2023, vải thiều ước đạt 330.000 tấn, nhãn 110.000 tấn. Trong đó kế hoạch xuất khẩu lên đến 55% như mặt hàng vải thiều của Bắc Giang.

Vụ vải và nhãn năm 2023, kim ngạch xuất khẩu được kỳ vọng sẽ tăng trưởng trở lại do thị trường tiêu thụ chính là Trung Quốc đã dỡ bỏ chính sách zero COVID, mở cửa trở lại. Việc xúc tiến tiêu thụ sang các thị trường khác cũng được Bộ Công Thương cùng các cơ quan, đơn vị liên quan, địa phương và doanh nghiệp tích cực thực hiện.

Tại hội nghị giao ban xúc tiến thương mại với hệ thống Thương vụ Việt Nam ở nước ngoài tháng 5/2023 với chủ đề “Xúc tiến thương mại các mặt hàng quả vải và nhãn” chiều 31/5, Thứ trưởng Bộ Công Thương Đỗ Thắng Hải cho biết, công tác chuẩn bị các điều kiện phục vụ xuất khẩu đến hiện tại đã chuẩn bị xong, hoạt động giao thương, vận chuyển, logistic với các thị trường nhập khẩu sau khi mở cửa trở lại về cơ bản đã thuận lợi.

Đánh giá về cơ hội cạnh tranh, ông Đặng Phúc Nguyên - Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam cho rằng, mặc dù Trung Quốc là nước trồng và xuất khẩu vải lớn nhất thế giới nhưng thời vụ của họ từ tháng 2 đến tháng 7, và hai tháng 6 - 7 là thời điểm cuối vụ, trong khi đây là chính vụ của Việt Nam. Do đó, đây là cơ hội để trái vải Việt Nam chen vào cạnh tranh với hàng Trung Quốc.

Về xuất khẩu trái nhãn, cũng như trái vải, khách hàng chuộng hạt nhỏ. Các DN Việt Nam hiện chủ yếu xuất khẩu nhãn Ido - loại nhãn hạt nhỏ, cơm dày, ít nước, vị ngọt thơm, hấp dẫn. Loại quả này có thể cạnh tranh với nhãn Thái Lan, Campuchia. Mặc dù Campuchia cũng có nhãn xuất khẩu đi Trung Quốc nhưng nếu nhãn Việt Nam chất lượng ngang bằng hoặc hơn cũng sẽ chiếm lĩnh thị trường tốt hơn. Lý do là chi phí logistics của Việt Nam rẻ hơn so với Thái Lan và Campuchia.

Tuy nhiên, bên cạnh những mặt thuận lợi, theo Thứ trưởng Đỗ Thắng Hải, nguồn cung dồi dào đang đặt ra áp lực lớn về tiêu thụ khi xuất khẩu ở nhiều thị trường giảm mạnh, nhu cầu tiêu dùng trong nước cũng hạn chế. Thị trường xuất khẩu luôn biến động và tiềm ẩn nhiều rủi ro, đặc biệt đối với mặt hàng quả vải, nhãn tươi, sản lượng tập trung lớn, thời gian bảo quản và tiêu thụ ngắn.

Trong đó, thị trường truyền thống và có nhu cầu lớn nhất là Trung Quốc ngày càng gia tăng yêu cầu về chất lượng, kiểm dịch, nhãn mác, đóng gói cũng như quy định liên quan về truy xuất nguồn gốc, bảo quản, vận chuyển, thanh toán…

Với các thị trường khác, bên cạnh nhiều rào cản phi thương mại khắt khe, chúng ta còn phải đối mặt với thực tế là sức mua giảm sút do tình hình lạm phát cao, nỗ lực giảm giá thành sản phẩm của chúng ta chưa đáp ứng được xu hướng khả năng chi trả của người tiêu dùng giảm.

Thứ trưởng Đỗ Thắng Hải cho rằng, trong niên vụ 2023, để chung tay, góp sức cùng các địa phương xúc tiến tiêu thụ, đẩy mạnh xuất khẩu, góp phần tạo nên một niên vụ vải, nhãn thành công cho bà con nông dân và doanh nghiệp, cần đa dạng hóa thị trường và sản phẩm xuất khẩu. Đa dạng các kênh phân phối truyền thống và hiện đại, trong đó có thương mại điện tử xuyên biên giới vẫn là giải pháp hữu hiệu trước mắt cũng như lâu dài.

Duy trì phát triển thị trường truyền thống là Trung Quốc không chỉ các vùng giáp biên giới mà tiếp cận các tỉnh, thành sâu trong nội địa còn nhiều dư địa để khai thác. Đồng thời nỗ lực tối đa để phát triển thị trường gần trong khối ASEAN. Đối với các thị trường tiềm năng nhưng khó tính như Mỹ, EU, Nhật Bản, Australia… cần cách tiếp cận bài bản, phân khúc sản phẩm cao cấp, nhấn mạnh vào chất lượng, an toàn thực phẩm, công nghệ chế biến và câu chuyện thương hiệu.

Hoạt động hỗ trợ xuất khẩu cần kịp thời và đi vào thực chất. Đồng thời, tăng cường, đổi mới công tác xúc tiến xuất khẩu, có kế hoạch thực hiện gắn với chuỗi giá trị từ phát triển sản phẩm, xây dựng thương hiệu đến phát triển thị trường.

Trong khi đó, ông Đặng Phúc Nguyên khuyến nghị tăng cường trồng theo tiêu chuẩn VIETGAP để mùa vải năm nay và các năm sau thành công. Cùng với đó, tạo điều kiện thuận lợi cho các thương nhân, doanh nghiệp Trung Quốc qua Việt Nam mua bán hoặc thỏa thuận hợp đồng.

"Điều quan trọng nhất là chất lượng. Nên ưu tiên hoặc khuyến khích các khu vực, vườn trồng vải trái to, hạt nhỏ để cạnh tranh tốt với hàng Trung Quốc nội địa, Thái Lan hoặc các nước khác. Vải Trung Quốc nhỏ, hạt to, màu sắc không đẹp, vị kém ngọt thơm so với vải Việt Nam", ông Nguyên chia sẻ.

Với Mỹ, thị trường này nhập khẩu nhiều vải từ Mexico nhưng trái vải của Mexico hạt to. Nếu vải Việt Nam xuất sang được sang Mỹ thì có thể cạnh tranh tốt với hàng Mexcico. Do đó, nên có ưu tiên, ưu đãi về cước phí máy bay để vận chuyển trái vải vào miền Nam chiếu xạ rồi xuất khẩu sang Mỹ và những nước khác. Hoặc có thể đàm phán với phía Mỹ để trái vải được đóng gói và xử lý xông hơi khử trùng bằng Methyl Bromide giống như Nhật Bản áp dụng thay vì phải chở vào phía Nam để chiếu xạ.

Ngoài ra, Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam kiến nghị Bộ Công Thương làm việc với hải quan để có 1 luồng riêng hoặc cửa khẩu riêng ưu tiên xuất khẩu vải, nhãn vì hai loại quả này nhanh hỏng, không bảo đảm được độ tươi ngon nếu vận chuyển trong thời gian dài.