Quan hệ Trung Quốc - Philippines sau kỳ "trăng mật": Gió đã đổi chiều

Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte. Ảnh: abs-cbn.

Những lời hứa hẹn "đường mật"

Khi Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte đến thăm Trung Quốc vào cuối tháng này, ông có ý định nêu ra với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình về các hành động của Bắc Kinh ở Biển Đông và phán quyết của tòa trọng tài quốc tế hồi năm 2016 về các yêu sách chủ quyền đơn phương của Trung Quốc tại vùng biển này.

Điều đó đã gây ra những đồn đoán rằng Manila đã sẵn sàng có lập trường cứng rắn hơn trong quan hệ với Trung Quốc, đặc biệt về Biển Đông, vì kể từ khi trở thành Tổng thống, ông Duterte đã nỗ lực thiết lập quan hệ thân thiết với Bắc Kinh và cá nhân ông Tập.

Sự thay đổi rõ ràng về lập trường này đã khiến một số nhà phân tích đặt câu hỏi rằng liệu “tình yêu” mà ông Duterte trước đó thú nhận dành cho Trung Quốc đang bắt đầu nhạt đi và liệu “trăng mật” giữa Manila và Bắc Kinh có thể đã đang kết thúc.

Các chuyên gia cho rằng tình hình hiện thời khác đáng kể so với chuyến thăm đầu tiên của ông Duterte tới Trung Quốc vào năm 2016, khi ông tìm kiếm sự ủng hộ của Bộ chính trị Trung Quốc. Sau khi tuyên bố “chia tay Mỹ” trong những tiếng vỗ tay, ông nói: “Tôi đến đây để nói rằng, tôi không đề nghị trợ giúp miễn phí, nhưng tôi muốn đề nghị nếu Trung Quốc có thể trợ giúp chúng tôi, chúng tôi sẽ nhớ các bạn suốt đời”.

Trung Quốc khi đó rất vui mừng. Chủ tịch Tập Cận Bình đã gọi chuyến thăm của ông Duterte là “một bước ngoặt”, hai quốc gia là “hàng xóm” và “anh em ruột thịt”.

Chuyến thăm đã chấm dứt sự thù địch trong quan hệ giữa hai nước dưới thời người tiền nhiệm của ông Duterte là cựu Tổng thống Benigno Aquino, người đã chỉ trích Trung Quốc trước khi Tòa trọng tài thường trực Liên Hợp Quốc ra phán quyết bác bỏ yêu sách đơn phương dựa trên cái gọi là “đường 9 đoạn” của Bắc Kinh đối với hầu hết Biển Đông.

Chỉ 4 ngày sau khi ông Duterte rời Bắc Kinh, Trung Quốc đã đề nghị một loạt các sáng kiến tài chính: các thỏa thuận thương mại và đầu tư trực tiếp nước ngoài trị giá 15 tỷ USD, 9 tỷ USD các khoản vay lãi suất thấp, khoản tín dụng trị giá 3 tỷ USD và 1 triệu du khách từ Trung Quốc, theo Đại sứ Trung Quốc tại Manila Triệu Giám Hoa.

Đổi lại các cam kết trên, trị giá tổng cộng khoảng 27 tỷ USD, là sự ngầm hiểu rằng ông Duterte sẽ phớt lờ phán quyết của tòa trọng tài.

Đến tháng 4 năm nay, khi ông Duterte tới Diễn đàn Bắc Ngao, sự hâm mộ của ông dành cho Bắc Kinh vẫn không thay đổi. “Tôi chỉ đơn giản yêu mến ông Tập. Ông ấy đã hiểu và hiểu vấn đề của tôi và ông ấy sẵn sàng trợ giúp”, ông Duterte nói với các phóng viên.

Đổi lại, Đại sứ Triệu Giám Hoa đã viết một bài viết về quan hệ Philippines - Trung Quốc trên Nhật báo Trung Quốc.

Gió đã đổi hướng

Mặc dù vậy, chỉ 2 tháng sau đó, gió dường như đã đổi hướng. Ông Duterte vẫn khẳng định “Tôi thích Trung Quốc”, nhưng sau khi quân đội Philippines cảnh báo các tàu cá Trung Quốc đang bao vây bãi Thị Tứ, ông tỏ ra lo lắng.

“Trung Quốc giúp chúng tôi một chút, nhưng cần phải đặt câu hỏi: liệu có đúng đắn không khi một quốc gia đòi chủ quyền cả vùng biển?”, ông Duterte nói.

Mối quan hệ giữa hai bên thậm chí còn căng thẳng hơn khi một tàu cá Trung Quốc hồi tháng 6 bị cáo buộc đã đâm chìm một tàu của Philippines và bỏ mặc 21 ngư dân trên tàu. Các quan chức nội các của ông Duterte đã ngày càng chỉ trích mạnh mẽ Trung Quốc trong các tuyên bố của họ.

Hermogenes Esperon, một vị tướng về hưu và là cố vấn an ninh quốc gia của ông Duterte, hồi năm ngoái thậm chí còn cảnh báo rằng làn sóng 1,2 triệu du khách và 138.000 lao động Trung Quốc có thể được xem là một mối đe dọa an ninh quốc gia tiềm tàng.

“Chúng tôi muốn các cơ hội đầu tư lành mạnh”, ông Esperon nói. “Chúng tôi muốn có nhiều khách du lịch, nhưng luôn có một khác của đồng tiền… chúng ta không được mất cảnh giác”.

Hồi tháng 7, quân đội Philippines thông báo, hai tàu du lịch của Trung Quốc đã bị bắt gặp chụp ảnh một cơ sở hải quân của Philippines trên đảo Palawan ở Biển Đông.

Bộ trưởng Quốc phòng Philippines Delfin Lorenzana đã công khai đề nghị Ngoại trưởng Teodoro Locsin Jnr gửi công hàm phản đối tới Trung Quốc.

Ông Lorenzana đã lưu ý với một cảnh báo rằng một tàu khảo sát của Trung Quốc đã vi phạm nguyên tắc khi liên tục xâm phạm vùng biển của Philippines mà không có thông báo trước, trong khi hệ thống định vị của tàu bị tắt, và từ chối rút lui trước các lực lượng thực thi pháp luật của Philipines. Ông Locsin sau đó xác nhận qua Twitter rằng ông sẽ gửi công hàm phản đối.

Ông Salvador Panelo, phát ngôn viên tổng thống, hồi tuần trước nói rằng chính phủ Philippines có thể hủy bỏ các hợp đồng thương mại trao cho các công ty Trung Quốc nhằm thuê và phát triển 3 đảo chiến lược sau cảnh báo của quân đội về nguy cơ của các dự án này đối với an ninh quốc gia.

Tiền nhỏ giọt

Ngoài các căng thẳng về an ninh, Bộ trưởng hoạch định kinh tế Philippines Ernesto Pernia cũng bày tỏ sự giận dữ về việc chậm nhận các khoản vay viện trợ phát triển chính thức (ODA) từ Trung Quốc, so với Nhật Bản. Trong số 9 tỷ USD mà Bắc Kinh cam kết, cơ quan của ông cho biết chỉ một khoản vay mềm trị giá 62 triệu USD cho một dự án thoát nước sông Chico là “hoạt động” và “hiệu quả”.

Theo Jan Carlo Punongbayan, nghiên cứu sinh tiến sĩ tại Trường Kinh tế Philippines, tính tới tháng 3/2019, Trung Quốc chỉ chiếm 1,8% trong tổng số tất cả các khoản vay ODA được ký kết dành cho Philippines.

Và đối với cam kết 15 tỷ USD của Trung Quốc dành cho các thỏa thuận thương mại và đầu tư trực tiếp nước ngoài, Ngân hàng Trung ương Philippines chỉ thống kê được 693 triệu USD vốn đầu tư nước ngoài từ Trung Quốc và Hong Kong trong giai đoạn 2017-2018.

Trung Quốc đã trở thành đối tác thương mại hàng đầu của Philippines vào năm 2017. Tuy nhiên, sự gia tăng về thương mại lại chỉ có lợi cho Trung Quốc. Bộ Công nghiệp và Thương mại Philippines cho biết xuất khẩu sang Trung Quốc tăng từ 6,4 tỷ USD năm 2016 lên 8,8 tỷ USD vào năm ngoái. Trong khi đó, nhập khẩu từ Trung Quốc vào Philippines đã tăng lên 22 tỷ USD trong năm ngoái.

Một nguồn tin biết rõ về các sự kiện định hình quan hệ song phương giữa Manila và Bắc Kinh đã miêu tả những lời hứa cho vay của Trung Quốc là “lời hứa hão”. Nguồn tin nói với báo Bưu điện Hoa nam Buổi sáng rằng Ủy ban cải cách và phát triển quốc gia Trung Quốc vẫn là rào rản đối với các khoản đầu tư trực tiếp nước ngoài.

“Bạn không thể mang tiền đi trừ khi họ phê chuẩn dự án”, nguồn tin nói. “Không giống Philippines, nơi các tập đoàn tư nhân có thể đưa tiền ra nước ngoài đầu tư”.

Trong khi đó, trước làn sóng lao động Trung Quốc đổ xô tới Manila làm việc, cơ quan quản lý đánh bạc tại Philippines đã thông báo, các công dân Trung Quốc làm việc trong các công ty đánh bạc trực tuyến sẽ bị giới hạn tại các trung tâm bên ngoài khu vực thủ đô Manila để giảm căng thẳng với người địa phương.

Bộ Lao động Philippines đã cam kết thắt chặt các quy định về thị thực lao động đối với các công dân Trung Quốc, và Cục di dân Philippines tuyên bố sẽ ngừng cấp thị thực khi đến cho các khách du lịch Trung Quốc mà nhiều trong số đó lại là lao động bất hợp pháp.

Một nguồn tin chuyên về quan hệ giữa Trung Quốc và Philippines nói: “Manila sẽ tiếp tục gửi các công hàm phản đối tới Trung Quốc và nêu ra các vấn đề trong các cuộc đối thoại song phương, bất kể khi nào cần thiết. Nhưng cùng lúc đó, Philippines cũng phải xử lý các khác biệt bằng hình thức ngoại giao và một cách ôn hòa và không để chúng trở thành một cuộc khủng hoảng hoặc ảnh hưởng tới quan hệ tổng thể”.

Ít nhất, dường như đã có một tín hiệu rõ ràng từ dinh tổng thống: thời kỳ trăng mật có thể chưa kết thúc nhưng Philippines muốn Trung Quốc giữ những lời hứa đã đưa ra trong thời gian “ve vãn” Manila.