Thực trạng và triển vọng dòng máy bay JAS 39 Gripen của Thụy Điển

Các phiên bản đầu tiên

Chuyến bay đầu tiên của nguyên mẫu tiêm kích-cường kích Saab JAS 39A có cấu hình một chỗ ngồi diễn ra vào tháng 12/1988, của chiếc JAS 39B hai chỗ ngồi - vào năm 1996, khi chiếc một chỗ ngồi đã được sản xuất loạt. Không quân Thụy Điển lên kế hoạch mua 204 máy bay cả hai cấu hình, chia thành ba đợt. Chiếc JAS 39A đầu tiên của lô đầu tiên 30 chiếc gồm cả hai phiên bản đã được bàn giao vào tháng 6/1993 và hợp đồng được hoàn thành vào năm 1996.

Đợt thứ hai - 96 chiếc một chỗ và 14 chiếc hai chỗ ngồi được hoàn thành vào tháng 12 cùng năm. Tháng 6/1997, hai bên đã ký hợp đồng cho lô thứ ba - chế tạo các máy bay JAS 39 cải tiến. Không quân Thụy Điển đã đặt hàng 50 chiếc JAS 39C một chỗ và 14 chiếc JAS 39D hai chỗ ngồi. Việc thực hiện hợp đồng hoàn tất vào năm 2008, kết quả là Không quân Thụy Điển đã nhận được tất cả các máy bay theo đúng kế hoạch với tổng số 204 chiếc.

Vận hành

Năm 2007, không lâu trước khi hoàn thành đơn hàng 204 chiếc, Không quân Thụy Điển đã quyết định hiện đại hóa các phiên bản cũ số máy bay hiện có, theo đó, 31 chiếc JAS 39A/B đã được duyệt nâng cấp lên chuẩn “C/D”. Việc hiện đại hóa chúng kết thúc vào năm 2015 bằng việc đổi mới hoàn toàn đội máy bay đang hoạt động. Khách hàng nước ngoài đầu tiên của JAS 39 là Cộng hòa Séc.

Vào đầu những năm 2000, nước này đã khảo sát một số loại máy bay và chọn thiết kế của Thụy Điển. Năm 2004, Séc thuê 14 máy bay của Không quân Thụy Điển - 12 chiếc JAS 39C một chỗ và 2 chiếc hai chỗ ngồi JAS 39D; hợp đồng hiện đã được gia hạn đến năm 2027. Không quân Hungary trở thành nước thứ hai thuê 14 máy bay chiến đấu Thụy Điển cho đến đầu những năm 2020, có thể sẽ được gia hạn thêm vài năm

Các quá trình tái cơ cấu và hiện đại hóa, tổ chức cho thuê và sửa đổi các sách lược theo thời gian đã dẫn đến việc cắt giảm đội máy bay chiến đấu JAS 39 của Không quân Thụy Điển. Tính đến giữa những năm 2010, lực lượng này chỉ có 98 máy bay trong ba phi đoàn chiến đấu - 74 chiếc phiên bản “C” một ghế và 24 chiếc phiên bản “D” hai ghế; hàng chục chiếc máy bay cũ được chuyển vào kho cất giữ.

Hiện đại hóa

Kể từ cuối những năm 2000, Saab đã nghiên cứu tiếp tục hiện đại hóa máy bay JAS 39C/D nhằm cải thiện hơn nữa tất cả các tính năng chính và mở rộng khả năng chiến đấu. Dự án hiện đại hóa JAS 39C/D liên quan đến việc thay thế một số hệ thống, nhưng hiệu quả hạn chế. Năm 2010, một đơn đặt hàng chính thức cho việc phát triển một dự án chế tạo Gripen thế hệ mới (New Generartion - NG), còn được gọi là JAS 39E/F.

Vào thời điểm đó, Không quân Thụy Điển có kế hoạch mua 60 máy bay mới, nhưng chỉ khi có đơn đặt hàng từ nước ngoài mua 20 máy bay trở lên. Năm 2012, khi Thụy Sĩ bày tỏ mong muốn mua 22 chiếc JAS 39E/F, quá trình chuẩn bị đặt hàng của Thụy Điển cũng bắt đầu. Về sau, Thụy Sĩ đã hoãn việc mua sắm vô thời hạn, nhưng Thụy Điển vẫn tiếp tục kế hoạch của mình; năm 2013, chiếc JAS 39E đầu tiên được bắt đầu chế tạo, hoàn thành vào năm 2016 và cất cánh vào năm 2018.

Năm 2014, Brazil đã đặt mua 36 chiếc JAS 39E/F. Trong năm 2019, Không quân Brazil đã nhận được chiếc JAS 39E một chỗ đầu tiên để thử và trải nghiệm. Các cuộc đàm phán đang được tiến hành về các hợp đồng mới, nếu thành công, tổng số lượng máy bay của Brazil đặt hàng sẽ tăng lên 108 chiếc. Việc hoàn thành các thử nghiệm sẽ cho phép bắt đầu sản xuất phiên bản E hàng loạt.

Máy bay hai chỗ ngồi JAS 39F vẫn đang ở giai đoạn thiết kế. Một số trong số 60 chiếc JAS 39E/F sẽ được chế tạo mới, trong khi những chiếc khác sẽ được chế tạo bằng công nghệ và dây chuyền sản xuất những phiên bản trước đó. Tháng 12/2020, một chiếc máy bay JAS 39E đã được bàn giao cho Không quân Thụy Điển để thực hiện các cuộc thử nghiệm cần thiết.

Việc sản xuất Gripen NG cho Không quân Thụy Điển sẽ bắt đầu trong những năm tới, và không muộn hơn năm 2023. Chương trình sản xuất và tái cơ cấu sẽ mất vài năm và chỉ hoàn thành vào cuối những năm 2020.

Công nghệ tương lai

Chương trình E/F sẽ tạo nhiều đổi mới với hiệu quả rõ ràng hơn. Cấu trúc khung máy bay, hệ thống đẩy, radar, v.v. được hoàn thiện; tổ hợp vũ khí được hiện đại hóa, số lượng điểm treo vũ khí bên ngoài đã được tăng lên 10. Dự án JAS 39E/F cung cấp nhiều sửa đổi khác nhau cho khung máy bay, thân máy bay được mở rộng và bố trí lại, giúp tăng lượng nhiên liệu dự trữ thêm 30%. Các cửa hút khí được thiết kế mới để đảm bảo động cơ General Electric F414-GE-39E lớn hơn hoạt động bình thường.

Với JAS 39E/F, tổ hợp thiết bị điện tử và thiết bị ngắm-lái dẫn gần như được thiết kế mới hoàn toàn, việc nâng cấp phần cứng tương đối đơn giản và nhanh; phần mềm được cài đặt các mô-đun cần thiết cho các nhiệm vụ cụ thể. Máy bay cũng được tích hợp một radar Leonardo ES-05 Raven mới, radar AFAR với chức năng quét điện tử và cơ chế đảo chiều để tăng góc quan sát; radar được bổ sung một trạm định vị quang học-hồng ngoại Leonardo Skyward G. Sử dụng hai thiết bị này, máy bay có khả năng phát hiện cả các mục tiêu tàng hình.

JAS 39E/F được trang bị một hệ thống phòng thủ trên không hiện đại giúp giám sát các mối đe dọa tiềm tàng và đưa ra các giải pháp phản ứng. Tùy thuộc vào loại mối đe dọa, có thể sử dụng thiết bị gây nhiễu với các cự li khác nhau hoặc các mục tiêu giả. Thiết bị phòng thủ trên boong như vậy sẽ có độ phân giải tăng lên và độ nhạy được cải thiện.

Ngoài ra, chúng còn được tích hợp hệ thống định vị và ngắm bắn, giúp đơn giản hóa công việc của phi công trong điều kiện chiến đấu. Các giải pháp đã được thực hiện để cải tiến thiết bị buồng lái và các nguyên tắc hoạt động của nó. Số lượng quy trình đã được tự động hóa tối đa, các phương thức phát và thu thông tin ở các chế độ khác nhau đã được thay đổi.

Triển vọng

Hiện tại, Không quân Thụy Điển có chưa đến 100 máy bay JAS 39C/D cải tiến tương đối mới. Một số tương đương đang được cất giữ và chưa đến 30 chiếc đang được các quốc gia khác thuê. Theo các nguồn tin trong những năm gần đây, JAS 39C/D hiện có sẽ vẫn hoạt động cho đến ít nhất là năm 2030. Chúng sẽ được sửa chữa và có thể được nâng cấp để đáp ứng các yêu cầu hiện tại, cho phép Không quân nước này duy trì khả năng chiến đấu cần thiết cho đến khi được trang bị một số lượng đáng kể máy bay JAS 39E/F hiện đại.

Máy bay chiến đấu phiên bản “E/F” tiếp theo sẽ gia nhập thành phần tác chiến của Không quân Thụy Điển trong một vài năm tới và trong tương lai, tỷ lệ các phiên bản này sẽ ngày càng tăng; các kế hoạch hiện tại không xem xét việc thay thế hoàn toàn các máy bay cũ hơn, JAS 39C/D sẽ vẫn là loại phổ biến nhất. Có thể, trong tương lai, các đơn đặt hàng mới sẽ có thể thay đổi hiện trạng này và nâng cao cả về chất lượng và số lượng máy bay chiến đấu hiện đại.

Triển vọng của lực lượng chiến đấu của Không quân Thụy Điển trong 10-15 năm tới là rõ ràng - các máy bay hiện có được lên kế hoạch sử dụng ít nhất cho đến cuối thập kỷ này - thời điểm các máy bay hiện đại hóa sẽ được đưa vào hoạt động; việc mua các mẫu nước máy bay ngoài vẫn chưa được xem xét. Thụy Điển vẫn chưa quyết định về hướng phát triển xa hơn của Không quân. Có thể, theo thời gian, họ sẽ quan tâm đến máy bay thế hệ cao hơn - nhưng khi nào và mục tiêu cụ thể vẫn chưa rõ. Cho đến nay, và trong tương lai gần, Không quân Thụy Điển sẽ chỉ gắn với dòng Saab JAS 39 Gripen./.