Quy hoạch cảng cá: Không chỉ là nơi "cá lên bờ", cần hướng tới phát triển du lịch

Chiều 14/4, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (NNPTNT) Lê Minh Hoan đã có buổi làm việc với Vụ Kế hoạch, Tổng cục Thủy sản cũng như đơn vị tư vấn quy hoạch hệ thống cảng cá (Công ty CP Tư vấn Xây dựng công trình thủy và Liên danh Viện Khoa học Thủy lợi Việt Nam).

Tại buổi làm việc, Tổng cục trưởng Tổng cục Thủy sản Trần Đình Luân cho biết, nguồn lợi hải sản giai đoạn 2016 - 2020 có chiều hướng giảm sút, cường lực khai thác vượt quá sản lượng cho phép, khai thác không đảm bảo sự phát triển bền vững của ngành thủy sản.

Tiến độ đầu tư xây dựng cảng cá và khu neo đậu khá chậm, chưa đảm bảo yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Cả nước hiện có 125 cảng cá, nhưng hiện mới đầu tư được 92 cảng, với tổng sản lượng qua cảng hàng năm khoảng 1,8 triệu tấn. Chiểu theo Luật Thủy sản 2017, mới chỉ có 68 cảng đủ tiêu chuẩn công bố gồm: 3 cảng loại 1, 54 cảng loại 2, và 11 cảng loại 3.

Tính đến cuối năm 2021, số lượng tàu lớn 24m là hơn 2.600 tàu (chiếm khoảng 3% tổng số tàu cá). Số lượng tàu này còn phân bố không đồng đều tại các cảng. Chiều dài tàu tăng khiến những âu tàu được xây dựng từ thập niên 2010 không còn phù hợp, đòi hỏi phải quy hoạch lại một cách đồng bộ.

Bên cạnh đó, quy hoạch hệ thống cảng cá trước đây không tương xứng với tốc độ phát triển đội tàu. Có thời điểm, số tàu cá trên cả nước lên tới hàng trăm nghìn. Số lượng này giờ rút xuống còn hơn 91.700, nhưng số tàu khai thác vùng khơi lại có chiều hướng tăng lên khoảng 30%. Tất cả khiến nguồn lực đầu tư cho cơ sở hạ tầng cảng cá trở nên nhỏ bé so với nhu cầu khai thác.

Hiện còn tồn tại một số địa phương chưa quan tâm đúng mức đến hạ tầng cảng cá.

Những bất cập trên đòi hỏi ngành thủy sản phải tích hợp đa giá trị, từ khai thác, chế biến, cho đến liên kết du lịch, bảo tồn cảnh quan và nuôi biển. Trên cơ sở xây dựng 5 trung tâm nghề cá lớn, ngành thủy sản đặt mục tiêu nắm chắc nguồn thủy sản thông qua cảng, từ cơ cấu loài, số lượng, tính mùa vụ, và khả năng truy xuất nguồn gốc.

"Chúng ta cần phân rõ loại tàu cho vùng bờ, vùng lộng, vùng khơi, từ đó cơ cấu nghề cho ngư dân bám biển", ông Luân đề xuất.

Phát biểu tại buổi làm việc, Bộ trưởng Lê Minh Hoan mong muốn quy hoạch hệ thống cảng cá thời gian tới góp phần thay đổi diện mạo ngành, đồng thời, giúp thủy sản phát triển bền vững theo hướng tăng nuôi trồng, giảm cường lực khai thác.

Bộ trưởng nhấn mạnh phải xem quy hoạch là một sản phẩm để tiếp thị. Làm thế nào để quy hoạch đến được với nhiều người, chứ không thể là hàng trăm trang giấy khô cứng.

Cho rằng "quy hoạch không phải là công cụ duy nhất để phát triển hạ tầng", Bộ trưởng dẫn chứng về việc người dân ở nhiều nơi đã chủ động hiến đất để xây dựng đường theo chuẩn nông thôn mới. Ông yêu cầu các đơn vị tham gia quy hoạch tránh lặp lại những vấn đề cũ; chỉ lo phần cứng mà quên giá trị mềm; hay bỏ qua nguồn lực xã hội.

"Chúng ta hãy tưởng tượng, rằng người nghe quy hoạch này là một ông nông dân. Vậy câu hỏi của ông ấy chắc chắn sẽ là quy hoạch này giải quyết được vấn đề cấp bách nào ở hiện tại”, ông Hoan gợi mở.

Trước mắt, Bộ trưởng chỉ đạo ngành thủy sản xây dựng một quy hoạch tổng thể, tiến tới ban hành bộ quy định về kinh tế kỹ thuật, cũng như đầu tư dịch vụ công để hướng dẫn cho địa phương. Ngành thủy sản cần xác định rõ và linh hoạt trong hợp tác công - tư, tiến tới thu hút doanh nghiệp đồng hành cùng các ban quản lý cảng cá.

Cảng cá trong tương lai phải không đơn thuần chỉ là nơi cho bà con mưu sinh, hay neo đậu tàu thuyền, mà còn là không gian sống, không gian phát triển của hàng chục triệu ngư dân. Chúng ta không thể chỉ quy hoạch phần cứng, tính toán số bê tông cốt thép, mà cần biến khai thác tự phát thành chuyên nghiệp, đưa thủy sản thành một ngành công nghiệp.

“Cảng không thể chỉ là nơi để cá lên. Chúng ta cần hướng tới mô hình cảng cá xanh, tiến tới phát triển du lịch tại cảng", ông Hoan nhấn mạnh.