Chiêng tre – nét độc đáo riêng biệt của dân tộc Ê đê

Ching kram (chiêng tre) là một nhạc cụ truyền thống riêng có của người Ê Đê, được chế tác từ ống tre, ống nứa núi rừng Tây Nguyên. Âm thanh từ dàn ching kram rền chắc, dồn dập, rộn ràng. Diễn tấu đơn giản, vật liệu dễ kiếm, ching kram có vị trí đặc biệt trong đời sống văn hóa của cộng đồng Ê Đê. 

Đó là những âm thanh say đắm của núi rừng Tây Nguyên được vang lên qua bộ ching kram của đồng bào Ê Đê vào mỗi dịp lễ hội. Với đồng bào Ê đê tiếng ching kram vừa gần gũi thân thuộc trong cuộc sống hàng ngày, vừa sang trọng tưng bừng trong lễ hội, là tiếng lòng của bà con buôn làng gửi gắm nhiều mong ước, tình cảm. Bộ ching kram được quy ước theo dãy số lẻ, thường có 5, 7 hoặc 9 chiếc hợp lại, cũng có khi lên tới 19 chiếc. Mỗi chiếc ching kram có âm sắc, giai điệu với cung bậc riêng.

Khi tất cả cùng vang lên sẽ tạo nên một dàn hợp xướng. Theo nghệ nhân Aê Áp, ở xã Ea Tul, huyện Cư Mgar, tỉnh Đắk Lắk, việc chế tác được đầy đủ một bộ ching kram là quá trình rất phức tạp, kỳ công. Nghệ nhân phải vào sâu trong rừng chọn các cây tre già có kích cỡ vừa đủ tạo ra những cung bậc âm thanh nhất định.

Tre chặt về phơi khô khoảng 2 tháng. Độ dài của một ống tre dao động trong khoảng 29-45cm, đường kính từ 7-9cm. Tương ứng với mỗi ống là một thanh tre tạo âm sắc. Nghệ nhân Aê Áp chia sẻ cách làm ching kram là cả nghệ thuật không phải ai cũng làm được: “Tre chặt đem chẻ từng khúc, rồi phơi khô, chẻ ra 6 khúc hoặc nhiều hơn cho thật cân đối. Phơi khô kỹ đều thì âm thanh mới chuẩn được. Các thanh phải gọt bề ngang thật đều nhau, độ ngắn dài thì tuỳ theo âm chính hay bè. Khi đã cắt, gọt xong thì gọi khoảng 2 người cùng gõ thử âm của từng thanh xem chuẩn chưa”.

Mỗi ching kram có một âm thanh và giai điệu khác nhau nên nghệ nhân chế tác phải là người biết cảm âm, đôi tay thật khéo léo để gọt đẽo thanh tre, ống tre và nhất là để phát hiện sự pha âm, lệch âm. Khi bộ chinh kram đã hoàn thành, cần phải để khoảng 5 tháng kiểm nghiệm bởi thời tiết cho âm thanh của tre thay đổi. Lúc đó, nghệ nhân điều chỉnh âm thanh ching kram bằng cách cắt ngắn ống hoặc dùng dao gọt miệng ống tre. Nghệ nhân Ami Hrơi, ở xã Ea Tul, huyện Cư Mgar, tỉnh Đắk Lắk, tự hào: ngày xưa, khi chưa có chiêng đồng, người Ê Đê đã biết chế tác ching kram. Đây là một sản phẩm âm nhạc độc đáo chỉ riêng dân tộc Ê Đê mới có: “Ching kram do chính mình tự làm ra. Tôi thích âm thanh của ching kram. Ching kram nhỏ gọn. Âm thanh cũng vang. Chiêng đồng thì đắt giá, và đòi hỏi phải học đánh cũng công phu hơn nữa”.

Bộ ching kram cũng có đầy đủ các tiết tấu âm sắc giống như bộ chiêng đồng. Tuy vậy, ching kram gần gũi hơn với đời sống của bà con Ê Đê, bởi sự đơn giản trong diễn tấu và vật liệu dễ kiếm tìm. Nghệ nhân Aê Zim, ở buôn Kniêt, xã Ea Ktur, huyện Cư Kuin, tỉnh Đắk Lắk, cho biết: “Chiêng đồng thì khi làm lễ cúng hoặc khi có đám tang thì mới được đem ra tấu. Còn ching kram thì thích chơi lúc nào thì chơi lúc đó, không cấm kỵ, mang tính giải trí như nhiều nhạc cụ goong, taktar… Ching kram cũng chơi được nhiều điệu như chiêng đồng, cũng chơi được các bài dân ca cổ Ê Đê, tuỳ theo sự hiểu biết biến tấu của mỗi người. Có điều chiêng đồng thì phải mua, còn chiêng tre thì tự làm được”.

Với nhiều biến tấu và nhịp điệu vui tươi rộn ràng, tiếng ching kram không chỉ đơn thuần là tiếng nhạc, thư giãn giải trí sau những giờ lao động mệt nhọc, mà còn là một ngôn ngữ kỳ diệu, kết nối tâm hồn con người với thế giới tâm linh. Do vậy mà ching kram được sử dụng trong nhiều lễ hội của buôn làng, lễ cúng của các gia đình Ê Đê.

Nên đọc