Chữa bệnh "sợ sai không dám làm" để cải thiện đầu tư công

Cải thiện nhưng không bền vững

Vốn đầu tư công được coi là một trong các động lực quan trọng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế Việt Nam trong quý II và 6 tháng đầu năm 2023. Và đầu tư công cũng được xem là điểm sáng trong bối cảnh kinh tế trong và nước vẫn đang gặp nhiều khó khăn, thách thức.

Số liệu của Tổng cục Thống kê cho thấy, vốn từ ngân sách Nhà nước (đầu tư công) thực hiện quý II/2023 ước đạt trên 140,4 nghìn tỷ đồng, bằng 19,93% kế hoạch năm, tăng 52,8% so với quý I và tăng 21,8% cùng kỳ năm trước. Tính chung 6 tháng đầu năm 2023, vốn từ ngân sách Nhà nước ước đạt trên 232,2 nghìn tỷ đồng, bằng 33% kế hoạch năm và tăng 20,5% cùng kỳ năm trước.

Tổng cục Thống kê đánh giá, khối lượng thực hiện đầu tư công 6 tháng 2023 đạt trên 232,2 nghìn tỷ đồng là rất lớn, thể hiện rõ sự chỉ đạo quyết liệt từ Trung ương đến địa phương trong việc đẩy nhanh tiến độ thực hiện các dự án, công trình ngay từ các tháng đầu năm, đặc biệt là từ quý II. Qua đó, tăng sức cầu của nền kinh tế, lan tỏa tới các khu vực kinh tế khác, tạo động lực quan trọng để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế quý II và 6 tháng đầu năm 2023, tạo đà tích cực cho các quý tiếp theo trong năm nay.

Để cải thiện giải ngân vốn đầu tư công, Chính phủ đã có nhiều giải pháp. Thủ tướng Chính phủ đã quyết liệt chỉ đạo các bộ, ngành và địa phương triển khai đẩy nhanh tiến độ thực hiện dự án ngay từ các tháng đầu năm. Ngày 14/3, Thủ tướng Chính phủ đã ký quyết định lập 5 tổ công tác kiểm tra, đôn đốc, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, đẩy nhanh thực hiện và giải ngân nguồn vốn đầu tư công tại các bộ, ngành và địa phương.

10 ngày sau đó, người đứng đầu Chính phủ ban hành Chỉ thị số 08/CT-TTg về các nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm đẩy mạnh phân bổ, giải ngân vốn đầu tư công, 3 chương trình mục tiêu quốc gia năm 2023, thực hiện chương trình phục hồi và phát triển kinh tế – xã hội.

Các bộ, ngành và địa phương đã chủ động, tích cực tập trung triển khai phân giao kế hoạch vốn đầu tư công năm 2023 kịp thời, đáp ứng được yêu cầu dự án có thể thực hiện và giải ngân ngay từ các tháng đầu năm, đặc biệt là các dự án chuyển tiếp, các dự án dự kiến hoàn thành trong năm nay.

Nhiều bộ, ngành và địa phương đã giao từng đầu việc cụ thể cho mỗi sở, ban, ngành, chủ đầu tư, ban quản lý dự án chịu trách nhiệm tiến độ cam kết. Từ đó đã thúc đẩy tiến độ thực hiện và giải ngân đầu tư công từ sớm, từ xa.

Ngoài ra, nhiều chủ đầu tư, ban quản lý dự án đã có ý thức tập trung triển khai thực hiện ngay các dự án/công trình được giao kế hoạch vốn năm 2023, đặc biệt là các dự án chuyển tiếp, các dự án dự kiến hoàn thành trong năm 2023.

Tuy vậy, theo Tổng cục Thống kê, tính hết 6 tháng mới chỉ thực hiện được 33% kế hoạch vốn 2023. Như vậy, còn một khối lượng rất lớn trên 62 - 67% kế hoạch vốn cần thực hiện để đạt được mục tiêu tại Chỉ thị 08 đề ra là thực hiện và giải ngân từ 95-100% kế hoạch vốn năm 2023.

Chữa ngay căn bệnh "sợ sai không dám làm"

Dưới góc nhìn chuyên gia, TS Nguyễn Đình Cung - nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM) thừa nhận, nói đến đầu tư công là vấn đề “biết rồi, khổ lắm, nói mãi”, vì không phải bây giờ mới chậm, mà đã kéo dài nhiều năm nay. Tất cả đều biết giải ngân vốn đầu tư công có cải thiện nhưng thực ra không bền vững.

Do đó, theo TS Nguyễn Đình Cung, việc đầu tiên cần làm là hóa giải được căn bệnh "sợ sai không dám làm", nếu không thì việc chậm trong giải ngân vốn đầu tư công vẫn xảy ra. Đồng thời phải nêu rõ cách làm thế nào và do ai làm.

“Tôi cho rằng, muốn đẩy mạnh đầu tư công cần bỏ chủ trương đầu tư trong Luật Đầu tư. Tất cả những dự án đầu tư công quan trọng đã có trong quy hoạch, qua rất nhiều vòng lựa chọn rồi thì nên cho triển khai ngay. Khi có quyết định là tìm kiếm nhà đầu tư luôn chứ không đợi triển khai rồi mới tìm, như vậy sẽ mất 3 - 4 năm nữa”, TS Nguyễn Đình Cung nói.

Bên cạnh đó, ông Cung khuyến nghị nên xem lại một số quy định trong Luật Đầu tư và một số luật liên quan khác, từ đó bỏ đi những thứ đang kìm hãm hay ngăn cản việc đầu tư. Thậm chí, theo vị chuyên gia, việc bỏ đi một khâu xin phép trong thủ tục là giảm đi một rủi ro đối với công chức thực thi, làm giảm nguy cơ mắc vào tội làm trái quy định.

Ông Johnathan Picus - Kinh tế trưởng Chương trình Phát triển Liên hiệp quốc (UNDP) tại Việt Nam đánh giá, tỷ lệ đầu tư công trên GDP của Việt Nam đang giảm và càng địa phương hóa. Việt Nam là một trong những nước phân cấp cao nhất trên thế giới về đầu tư công. Mặc dù vậy, chi cho cơ sở hạ tầng của Việt Nam tương đối cao nhưng còn lãng phí nhiều, trùng lắp và dự án nhỏ không hiệu quả. Do đó, Việt Nam cần lật ngược suy giảm trong đầu tư công, việc này cũng để đối mặt với chuyển dịch năng lượng và khí hậu.

Cho rằng đẩy mạnh thực hiện vốn đầu tư công là nhiệm vụ chính trị quan trọng trong năm 2023, tạo động lực đóng góp tăng trưởng kinh tế, Tổng cục Thống kê khuyến nghị, cần đẩy mạnh giải ngân đi đôi với bảo đảm chất lượng công trình, hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công.

Chủ động rà soát, đánh giá khả năng thực hiện và giải ngân của từng dự án để có phương án điều chỉnh kế hoạch vốn từ những dự án chậm giải ngân sang dự án giải ngân tốt còn thiếu vốn trong nội bộ của bộ ngành, địa phương theo quy định. Từ đó bảo đảm thực hiện và giải ngân hết số vốn đã được giao.

Có chế tài xử lý nghiêm khắc theo quy định pháp luật các chủ đầu tư, ban quản lý dự án, tổ chức, cá nhân cố tình gậy khó khăn, cản trở, làm chậm tiến độ giao vốn, thực hiện và giải ngân vốn đầu tư công. Đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, ứng dụng công nghệ thông tin trong xử lý các thủ tục về đầu tư công...