Tối ưu năng lượng, nước và chất thải: Con đường thực tế để nhà máy dệt may Việt Nam tiến gần chuẩn xanh toàn cầu

Dự án chuyển đổi kép: hỗ trợ doanh nghiệp hướng tới chuẩn xanh

Trong bối cảnh các thị trường lớn như EU, Mỹ, Nhật Bản ngày càng đặt ra yêu cầu nghiêm ngặt về truy xuất dữ liệu năng lượng, nước, chất thải và phát thải khí nhà kính, chuyển đổi kép - kết hợp chuyển đổi số và chuyển đổi xanh - đang trở thành điều kiện sống còn để doanh nghiệp tồn tại và phát triển bền vững.

Đồng hành cùng tiến trình này, dự án “Trung tâm Chuyển đổi kép – Chuyển đổi số và Đổi mới sáng tạo nhằm bảo vệ môi trường và khí hậu tại Việt Nam” do Cục Phát triển Doanh nghiệp Tư nhân và Kinh tế Tập thể (Bộ Tài chính) phối hợp với Tổ chức Hợp tác Quốc tế Đức GIZ triển khai giai đoạn 2024–2028 với sự tài trợ của Chính phủ Đức, hướng đến giúp doanh nghiệp sử dụng năng lượng và tài nguyên hiệu quả hơn, giảm phát thải khí nhà kính và từng bước tiến tới mô hình phát triển bền vững.

Trong hợp phần đào tạo của dự án, FPT Digital được lựa chọn làm đối tác tư vấn và xây dựng nội dung, biên soạn tài liệu và trực tiếp giảng dạy chương trình “Tối ưu hóa quản lý dữ liệu ngành Dệt may thông qua Chuyển đổi kép Số – Xanh”. Phương pháp của FPT Digital tập trung vào chuyển đổi dựa trên dữ liệu (data-driven transformation), giúp doanh nghiệp hiểu, đo lường và cải tiến hiệu quả sử dụng năng lượng, nước và tài nguyên theo chuẩn quốc tế. Chương trình gồm 07 chuyên đề đào tạo xoay quanh các chủ đề quản lý dữ liệu trong chuỗi cung ứng, năng lượng, nước, chất thải, môi trường, đặt mục tiêu Net Zero và ứng dụng công cụ số trong quản lý ESG.

Khai mạc chương trình, bà Nguyễn Việt Huệ nhấn mạnh: "Một điểm đặc biệt trong dự án lần này là chúng tôi không chỉ dừng lại ở việc đào tạo mà còn thiết kế các framework và nền tảng số để giúp doanh nghiệp có thể số hóa quy trình sản xuất và khai thác dữ liệu hiệu quả.

Ngoài việc hỗ trợ giảm phát thải, mục tiêu của dự án còn là giúp các doanh nghiệp tiết kiệm năng lượng, nguồn lực và tối ưu hóa quy trình sản xuất. Chúng tôi tin rằng việc quản trị dữ liệu sẽ giúp các doanh nghiệp nhận diện được những vấn đề chưa hợp lý và thực hiện các cải tiến thiết thực, không chỉ trong môi trường sản xuất mà còn trong quản lý nhân sự, kho bãi, và các nguồn lực khác".

Chương trình đào tạo trong khuôn khổ dự án đã được tổ chức kết hợp giữa trực tuyến và trực tiếp, với sự tham gia của nhiều doanh nghiệp dệt may lớn tại Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, tỉnh Nam Định (nay là Ninh Bình), Bình Dương (nay là TP Hồ Chí Minh).

Các doanh nghiệp tham gia được trang bị năng lực để tự đo lường, báo cáo và cải tiến các chỉ số môi trường, đồng thời đánh giá mức độ sẵn sàng về dữ liệu, công nghệ và phát thải. Đây là bước khởi đầu để doanh nghiệp xây dựng hệ thống kiểm kê khí nhà kính, năng lượng, nước và chất thải theo chuẩn quốc tế, tiến tới đáp ứng các tiêu chí ESG và Net Zero.

Những kết quả bước đầu từ chương trình đào tạo cho thấy chuyển đổi kép không chỉ là chiến lược dài hạn, mà đã và đang mang lại những thay đổi cụ thể trong quản trị và vận hành tại các nhà máy dệt may Việt Nam. Khi năng lượng, nước và chất thải được quản lý bằng dữ liệu và công cụ số, doanh nghiệp không chỉ tiết kiệm chi phí, giảm phát thải mà còn tiến gần hơn tới các tiêu chuẩn xanh toàn cầu.

Năng lượng: nơi bắt đầu của mọi cải tiến

Theo tài liệu đào tạo, việc theo dõi và phân tích dữ liệu năng lượng giúp doanh nghiệp phát hiện các điểm lãng phí, qua đó có thể tiết kiệm từ 10–20% chi phí điện và nhiên liệu so với mức tiêu thụ ban đầu. Hầu hết các cơ hội tiết kiệm đều nằm ở những thiết bị quen thuộc: nồi hơi, hệ thống khí nén, động cơ và chiếu sáng.

Việc đo lường và theo dõi định kỳ là bước khởi đầu quan trọng. Thay vì thu thập dữ liệu điện - hơi - nhiên liệu thủ công, doanh nghiệp được hướng dẫn gắn đồng hồ phụ tại từng khu vực tiêu thụ, từ đó xác định khu vực tiêu hao bất thường và nguyên nhân lãng phí.

Các giải pháp được khuyến nghị trong chương trình tập trung vào những cải tiến có thể thực hiện ngay tại nhà máy mà không đòi hỏi đầu tư lớn. Cụ thể, doanh nghiệp nên cải tạo nồi hơi bằng cách bọc cách nhiệt, thu hồi nước ngưng và vệ sinh định kỳ ống trao đổi nhiệt để tăng hiệu suất truyền nhiệt; tối ưu hệ thống khí nén thông qua việc kiểm tra, khắc phục rò rỉ và giảm áp suất hoạt động từ 7 bar xuống 6 bar nhằm tiết kiệm điện năng; đồng thời thay thế hệ thống chiếu sáng cũ bằng đèn LED kết hợp cảm biến chuyển động để giảm tiêu hao năng lượng không cần thiết trong quá trình sản xuất.

Theo bà Nguyễn Việt Huệ, tiết kiệm năng lượng không chỉ giúp doanh nghiệp giảm chi phí mà còn là tiêu chí hàng đầu khi các thương hiệu đánh giá năng lực bền vững của nhà cung ứng Việt Nam.

Cân bằng nước: không chỉ là câu chuyện tiết kiệm

Trong ngành dệt nhuộm, nước là tài nguyên thiết yếu nhưng cũng là nguồn phát thải lớn nhất. Theo thống kê, trung bình mỗi tấn vải thành phẩm cần tới 100 - 150 m³ nước. Do đó, việc quản lý và tái sử dụng nước được xem là “trụ cột xanh” thứ hai của doanh nghiệp.

Phương pháp cân bằng nước (Water Balance) giúp doanh nghiệp hiểu chính xác lượng nước cấp - tiêu thụ - xả thải. Nhiều doanh nghiệp sau khi lập sơ đồ cân bằng nước (Water Balance) đã phát hiện thất thoát từ 15–20% tổng lượng nước sử dụng, chủ yếu ở các công đoạn rửa vải, nhuộm và làm nguội máy móc.

Các giải pháp hiệu quả được nêu trong tài liệu tập trung vào việc tận dụng và quản lý tối ưu nguồn nước trong nhà máy. Doanh nghiệp được khuyến khích thu hồi và tuần hoàn nước ngưng từ hệ thống hơi để tái sử dụng cho các công đoạn khác, tái sử dụng nước rửa lần đầu trong khâu tiền xử lý nhằm giảm lượng nước cấp mới. Bên cạnh đó, cần định kỳ kiểm tra đường ống, thay thế các van bị rò rỉ và lắp đặt đồng hồ lưu lượng tại các điểm tiêu thụ chính để kiểm soát lượng nước sử dụng theo thời gian thực. Ngoài ra, việc xây dựng hồ chứa trung gian giúp điều hòa lưu lượng, giảm áp lực cho hệ thống xử lý nước thải và đảm bảo vận hành ổn định hơn.

Khi được đo lường và tối ưu, mỗi m³ nước tiết kiệm tương đương 3–5% chi phí năng lượng liên quan, bởi giảm nước cũng đồng nghĩa giảm hơi và điện dùng để làm nóng, bơm, xử lý.

Quản lý chất thải: nền tảng của kinh tế tuần hoàn

Theo tài liệu đào tạo của chương trình, các nhà máy dệt may được khuyến nghị phân loại chất thải thành bốn nhóm gồm: chất thải rắn không nguy hại như bao bì, bùn, vụn vải; chất thải nguy hại chứa kim loại nặng hoặc hóa chất; nước thải công nghiệp; và khí thải phát sinh từ nồi hơi, máy phát điện.

Quy trình quản lý được đề xuất hướng đến việc thiết lập kế hoạch tổng thể, xác định rõ trách nhiệm của từng bộ phận trong xử lý và giám sát chất thải. Doanh nghiệp được khuyến khích áp dụng nguyên tắc 3R (Reduce – Reuse – Recycle) ở mọi công đoạn sản xuất, chẳng hạn thu hồi bông vụn làm nguyên liệu chèn, tái sử dụng thùng chứa hóa chất hoặc giảm bao bì nhựa dùng một lần. Việc lựa chọn các nhà thầu xử lý được cấp phép, có biên bản chuyển giao rõ ràng là yêu cầu bắt buộc nhằm đảm bảo tính minh bạch.

Cuối cùng, lượng rác phát sinh cần được gắn kết với hệ thống quản trị dữ liệu chung để báo cáo và theo dõi định kỳ, giúp doanh nghiệp kiểm soát hiệu quả toàn bộ vòng đời chất thải.Một nhà máy may quy mô trung bình khi áp dụng hệ thống phân loại và tái chế cơ bản có thể giảm 30 - 40% lượng chất thải chôn lấp, đồng thời giảm chi phí xử lý hơn 200 triệu đồng/năm.

Kiểm kê khí nhà kính: bước đi chiến lược hướng tới Net Zero

Sau khi kiểm soát được năng lượng, nước và chất thải, bước tiếp theo là đo lường phát thải khí nhà kính (KNK) trở thành yếu tố cốt lõi trong báo cáo ESG và tiêu chí SBTi.

Chương trình đào tạo đã hướng dẫn cụ thể cách tính toán Scope 1 (phát thải trực tiếp) và Scope 2 (gián tiếp từ điện mua), với hệ số phát thải chuẩn của Việt Nam.

Ví dụ, một nhà máy tiêu thụ 1 triệu kWh điện/năm tương ứng với 910 tấn CO₂e phát thải (theo hệ số 0,91 kg CO₂e/kWh của Bộ TN&MT). Khi giảm được 16% điện năng, doanh nghiệp đã giảm hơn 145 tấn CO₂e mỗi năm mà không cần đầu tư công nghệ phức tạp.

Chuyên gia FPT Digital cho biết: “Việc kiểm kê và công bố phát thải không chỉ để tuân thủ, mà còn giúp doanh nghiệp tiếp cận đối tác và nhà đầu tư quốc tế. Minh bạch dữ liệu phát thải là minh chứng cho năng lực quản trị chuyên nghiệp".

Dữ liệu: sợi dây kết nối toàn bộ hệ thống

Điểm chung của tất cả các trụ cột: năng lượng, nước, chất thải, khí nhà kính chính là dữ liệu đáng tin cậy. Dự án chuyển đổi kép khuyến nghị doanh nghiệp thiết lập một đầu mối quản lý dữ liệu môi trường, sử dụng các công cụ số để thu thập, lưu trữ và hiển thị trên bảng điều khiển.

Khi dữ liệu được thống nhất, doanh nghiệp không chỉ dễ dàng báo cáo với cơ quan quản lý hoặc khách hàng, mà còn nhìn thấy xu hướng tiêu thụ để ra quyết định đầu tư chính xác.

Từ những cải tiến nhỏ trong quản lý năng lượng, nước và chất thải, nhiều doanh nghiệp Việt đã tự tin đạt các chứng nhận quốc tế như OEKO-TEX, ZDHC, ISO 14001, mở rộng thị trường xuất khẩu và tạo vị thế mới cho hàng dệt may “Made in Vietnam”.