Tái cấu trúc hệ thống giáo dục đại học: Cần 'đầu tàu' trong mạng lưới giáo dục vùng

Thực tiễn triển khai tự chủ đại học cho thấy, khi được trao quyền về học thuật, tổ chức và tài chính, các cơ sở giáo dục đại học chủ động xây dựng chiến lược phát triển, chuẩn hóa chương trình theo khung quốc tế, đa dạng hóa nguồn lực, mở rộng hợp tác toàn cầu.

Sản phẩm nước mắm chay từ hành tím độc đáo của sinh viên TVU, một trong 5 dự án kêu gọi vốn thành công từ nhà đầu tư.

Tại vùng ĐBSCL, những trường công lập dẫn đầu về tự chủ như Trường Đại học Trà Vinh, Đại học Cần Thơ đã nhanh chóng nâng cao chất lượng của các chương trình đào tạo thông qua việc đạt các tiêu chuẩn kiểm định quốc tế uy tín như tiêu chuẩn Đông Nam Á AUN-QA (Đại học Cần Thơ, Trường Đại học Trà Vinh…), đến các tiêu chuẩn châu Âu - FIBAA (Trường Đại học Trà Vinh), tiêu chuẩn Mỹ - ABET (Trường Đại học Trà Vinh).

Trong bức tranh đó, kinh nghiệm tự chủ, kiểm định quốc tế diện rộng, hợp tác với doanh nghiệp và các đối tác nước ngoài, cùng định hướng R&D phục vụ trực tiếp ngành kinh tế mũi nhọn giúp một số trường đại học đóng vai trò dẫn dắt quá trình chuẩn hóa và liên kết hệ sinh thái đại học - doanh nghiệp - địa phương.

Tối ưu hệ thống giáo dục đại học trong khu vực

Bên cạnh việc nâng cao chất lượng của các chương trình đào tạo, sự chủ động mở ngành mới, các hướng nghiên cứu - đổi mới sáng tạo gắn với lợi thế vùng như nông nghiệp công nghệ cao, công nghiệp chế biến nông sản, khoa học kỹ thuật, khoa học sức khỏe, năng lượng tái tạo, logistics, du lịch sinh thái - biển, trí tuệ nhân tạo… đang tạo nền tảng để kết nối tri thức với nhu cầu phát triển địa phương và khu vực.

Đồng thời, tăng cường ngoại ngữ và kỹ năng số cho sinh viên, đưa doanh nghiệp tham gia sâu vào vòng đời đào tạo - phát triển các chương trình Co-op tăng khả năng hội nhập, cơ hội việc làm cho sinh viên, cũng như phát triển các trung tâm đổi mới sáng tạo theo đặc thù địa phương, vùng chẳng hạn viện nghiên cứu chuyên sâu cho các cây trồng chủ lực như dừa, lúa, tôm giống. Hợp tác xã, sinh viên trong trường đại học, vườn ươm khởi nghiệp và mạng lưới hỗ trợ khởi nghiệp vùng cho thấy cách tiếp cận “bài bản - có địa chỉ ứng dụng” đang tạo hiệu ứng lan tỏa tích cực, phát huy tác dụng: bảo tồn - lai tạo giống, tăng năng suất, tạo chuỗi giá trị chế biến - xuất khẩu, kéo theo nhu cầu nhân lực trình độ cao tại chỗ.

Giờ thực nghiệm của sinh viên tại viện công nghệ sinh học - TVU.

Cùng với đó, việc hợp tác quốc tế là mảnh ghép không thể thiếu. Những kết nối với đối tác từ châu Âu, Bắc Á đến Đài Loan trong lĩnh vực năng lượng gió, điện mặt trời, hydro xanh giúp khu vực đón đầu xu hướng chuyển dịch năng lượng, vừa cập nhật công nghệ, vừa chuẩn bị nguồn nhân lực đạt chuẩn. Khi các chương trình học bổng, trao đổi, thực tập nước ngoài được mở rộng, sinh viên vùng có cơ hội tiếp cận môi trường nghề nghiệp toàn cầu nhưng vẫn quay về phục vụ địa phương với năng lực cạnh tranh mới.

Việc tối ưu hóa mạng lưới các trường tại ĐBSCL cần tiếp cận theo bộ tiêu chí minh bạch (chức năng, chất lượng, năng lực quản trị, mức độ gắn kết vùng - ngành), tránh “ghép cơ học”, khuyến khích mô hình tự chủ gắn với trách nhiệm giải trình, đặt người học làm trung tâm và thúc đẩy liên thông - liên kết đào tạo, nghiên cứu, chuyển giao công nghệ. Khi các “đầu tàu” duy trì tính độc lập học thuật song hành với hợp lực vùng, quá trình sáp nhập có thể trở thành cơ hội nâng hạng chất lượng, tăng năng lực cạnh tranh, thu hẹp khoảng cách với các cực phát triển và đóng góp thiết thực cho mục tiêu phát triển bền vững ĐBSCL, mà còn có thể trở thành mẫu hình về chuyển đổi từ tiềm năng thành năng lực cạnh tranh thực sự.

Nhìn rộng ra, nhiều địa phương ở ĐBSCL như trường hợp Vĩnh Long được các chuyên gia nhận định, đang chọn phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao như một mũi đột phá chiến lược, song hành với hạ tầng vật lý và hạ tầng số. Lợi thế nằm ở mật độ cơ sở đào tạo lớn trong vùng, tạo điều kiện triển khai thí điểm các mô hình mới, đồng thời chia sẻ nguồn lực, kinh nghiệm quản trị và chuẩn chất lượng. Khi các trường tiên phong giữ vai trò độc lập nhưng hợp lực trong mạng lưới, tái cấu trúc không còn là biện pháp tình thế mà trở thành động lực để cả hệ sinh thái đại học vùng bứt tốc.