Vụ tranh chấp bản quyền bài thơ Gánh mẹ: Tranh cãi gay gắt về “quyền tác giả” và “quyền sở hữu trí tuệ”

Liên quan đến vụ tranh chấp bản quyền bài thơ Gánh mẹ giữa nhà thơ Trương Minh Nhật và nhạc sĩ Quách Beem và Lý Hải Production. Mới đây, Luật sư Phan Vũ Tuấn, Giám đốc Văn phòng Luật sư Phan Law (bảo vệ quyền và lợi ích cho nhà thơ Trương Minh Nhật) cho biết, sau khi ông Trương Minh Nhật khởi kiện Quách Beem và Lý Hải Production có rất nhiều ý kiến trên truyền thông và mạng xã hội chưa hiểu đúng những quy định pháp luật về quyền tác giả đối với tác phẩm sáng tác.

Tác phẩm sáng tác được bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ ngay lập tức mà không cần đăng ký

Theo đó, Luật sư Phan Vũ Tuấn cho rằng, hiện nay có một số khái niệm về quyền tác giả mà nhiều người hiểu chưa đúng. Cụ thể, không nên đánh đồng khái niệm "đăng ký quyền tác giả" với “đăng ký sở hữu trí tuệ”, vì đây là một việc cực kỳ nguy hiểm, nó khiến mọi người nhầm lẫn giữa việc đăng ký các đối tượng khác của quyền sở hữu trí tuệ với quyền tác giả.

Cũng theo Luật sư Phan Vũ Tuấn, hầu như tất cả các Quốc gia trên thế giới (trừ Hoa Kỳ) đều áp dụng hệ thống đăng ký quyền tác giả giống như Việt Nam. Giá trị của giấy chứng nhận cũng như thời điểm phát sinh quyền tác giả đều được quy định rõ tại Công ước Berne.

Bên cạnh đó, một trong những hiểu lầm nghiêm trọng nhất là cho rằng những sáng tác (đứa con tinh thần) của tác giả không nghiễm nhiên được bảo hộ mà phải thông qua các trình tự thủ tục (đăng ký). Hiểu như vậy là đã làm mất đi quyền cơ bản nhất của quyền tác giả. Theo Công ước Berne (mà hơn 160 Quốc gia trong đó có Việt Nam là thành viên) và Luật SHTT Việt Nam, tác phẩm được bảo hộ ngay lập tức sau khi sáng tạo và định hình mà không cần thông qua bất cứ một thể thức, thủ tục nào.

Bộ phim Lật mặt 4 - Nhà có khách do Lý Hải Pro sản xuất đang bị kiện ra tòa vì vi phạm quyền tác giả bài thơ Gánh mẹ.

Tranh cãi vụ Lý Hải Production và Quách Beem bị kiện bồi thường 4 tỷ đồng vì vi phạm quyền tác giả bài thơ Gánh mẹ

Bài thơ Gánh mẹ do nhà thơ Trương Minh Nhật sáng tác từ tháng 6/2014 và là chủ sở hữu của bài thơ Gánh Mẹ đã được xác lập quyền. Sau đó ông Đoàn Đông Đức – Nghệ danh Quách Beem đã phổ nhạc cho bài thơ Gánh Mẹ của ông Nhật để làm phần lời cho bài hát cùng tên và sau đó ký kết với Công ty TNHH Lý Hải Production để sử dụng bài hát này làm nhạc phim cho bộ phim Lật Mặt 4- Nhà Có Khách. Bài hát Gánh mẹ trong bộ phim Lật mặt 4 - Nhà có khách do Công ty TNHH Lý Hải Production sản xuất đã được vinh danh là “Nhạc phim được yêu thích nhất” tại Lễ trao giải Zing Music Awards năm 2019 – được tổ chức tại Nhà hát Hòa Bình tối ngày 9/1/2020, thông tin tác giả được vinh danh là Quách Beem.

Trước đó, Văn phòng Luật sư Phan Law Vietnam đã khởi kiện ra tòa nhằm bảo vệ quyền và lợi ích của ông Trương Minh Nhật đối với bài thơ Gánh Mẹ. Văn phòng Luật sư Phan Law Vietnam cũng đã gửi thông báo phản đối với VNG (là đơn vị tổ chức Zing Music Awards năm 2019), nhưng sau đó Bài hát Gánh mẹ vẫn đượcZing Music Awards vinh danh.

Sau khi Lý Hải Production bị khởi kiện ra tòa vì vi phạm bản quyền, MV "Gánh mẹ" - nhạc phim "Lật mặt" 4 phát trên kênh YouTube của Lý Hải Production cũng đã bị khóa.

Ngày 14/2/2020, tại trang Facebook chính chủ Ly Hai Minh Ha, ông Nguyễn Văn Hải – Nghệ danh Lý Hải đã đăng video phản ứng về việc ông Trương Minh Nhật khởi kiện Công ty TNHH Lý Hải Production. Theo đó, ông Hải cho rằng, việc sử dụng ca khúc Gánh mẹ trong phim Lật mặt 4 là đúng quy định pháp luật thông qua hợp đồng được ký kết giữa giữa công ty Lý Hải Production (“Lý Hải Pro”) và ca nhạc sĩ Quách Beem (người có Giấy chứng nhận của Cục Bản quyền tác giả) là tác giả, chủ sở hữu ca khúc Gánh Mẹ. Đây là một ca khúc đã được Quách Beem phát hành rộng rãi nhiều năm rồi vì vậy khi sử dụng để tránh đụng bản quyền với các bản đã ra trước, Lý Hải Pro đã kỹ càng phối mới, thu và quay mới cho ca khúc này.

Ông Lý Hải cũng cho hay, tháng 12/2019, Lý Hải Pro đột ngột nhận được thư triệu tập của Toà Án vì bị kiện đòi bồi thường thiệt hại 4 tỷ đồng kèm theo yêu cầu xin lỗi và rất nhiều yêu cầu khác từ anh Trương Minh Nhật với lý do Lý Hải Pro sử dụng bài thơ Gánh mẹ của anh trong phim không xin phép. Tuy nhiên, Lý Hải Pro không thấy anh kèm theo giấy tờ của cơ quan nhà nước xác nhận quyền tác giả của anh và Lý Hải cũng không đủ thẩm quyền và khả năng để có thể xác nhận điều này.

Đáp trả lại ý kiến của Lý Hải, Văn phòng Phan Law ngay sau đó đã ra thông báo cho biết, ông Trương Minh Nhật là tác giả và là chủ sở hữu của bài thơ Gánh Mẹ đã được xác lập quyền từ tháng 6/2014. Tại Khoản 1 Điều 6 Luật Sở hữu trí tuệ 2005, sửa đổi bổ sung năm 2009 (“Luật SHTT”) quy định quyền tác giả phát sinh kể từ thời điểm tác phẩm được sáng tạo và được thể hiện dưới một hình thức vật chất nhất định, không phân biệt đã đăng ký hay chưa đăng ký. Tức là, quyền tác giả nói chung và quyền tác giả của ông Nhật đối với bài thơ Gánh Mẹ do ông sáng tác nói riêng là quyền được phát sinh một cách tự động, không bắt buộc phải có Giấy chứng nhận nào của cơ quan Nhà nước.

Hành vi của ông Đoàn Đông Đức – Nghệ danh Quách Beem chiếm đoạt bài thơ Gánh Mẹ của ông Nhật để làm phần lời cho bài hát cùng tên và sau đó ký kết với Công ty TNHH Lý Hải Production để sử dụng bài hát này làm nhạc phim cho bộ phim Lật Mặt 4- Nhà Có Khách đã làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền và lợi ích hợp pháp của ông Nhật. Vì vậy, ông Nhật tiến hành việc khởi kiện là thực hiện một trong những biện pháp bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ đã được Luật SHTT quy định tại Khoản 1 Điều 198.

Về phía Công ty TNHH Lý Hải Production, việc công ty sản xuất và phát hành bộ phim Lật Mặt 4 – Nhà Có Khách mà trong đó có sử dụng bài thơ Gánh Mẹ của ông Nhật là hành vi sử dụng tác phẩm mà không được phép của tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả theo quy định tại Khoản 8 Điều 28 Lật SHTT.

Do đó, ngoài khởi kiện ông Đoàn Đông Đức, ông Nhật hoàn toàn có căn cứ và cơ sở để khởi kiện Công ty TNHH Lý Hải Production. “Xin nhấn mạnh rằng, ông Nhật khởi kiện Công ty TNHH Lý Hải vì đã tự ý sử dụng “bài thơ” Gánh Mẹ chứ không phải “bài hát” Gánh Mẹ. Đây là hai đối tượng khác nhau”, thông báo của Phan Law cho biết.

Thông báo của Phan Law cũng khẳng định, hết sức trân trọng những nỗ lực tuân thủ quyền tác giả của Công ty TNHH Lý Hải Production trong việc đã ký kết hợp đồng, trả tiền cũng như kiểm tra các giấy tờ pháp lý liên quan đến bài hát Gánh Mẹ trước khi sử dụng. Tuy nhiên, tiếc rằng bài hát này là kết quả của một hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ. Nên, thông qua việc sử dụng bài hát Gánh Mẹ làm nhạc phim, Công ty TNHH Lý Hải Production cũng đã đồng thời sử dụng bài thơ Gánh Mẹ của ông Nhật mà hoàn toàn chưa được sự cho phép trước đó.

Phan Law lập luận rằng, Giấy chứng nhận quyền tác giả chỉ là tài liệu để ghi nhận các thông tin về tác giả, tác phẩm, chủ sở hữu mà không phải là tài liệu bắt buộc để hưởng quyền tác giả. Điều này đã được quy định rất rõ tại Điều 49 Luật SHTT. Trong trường hợp các thông tin mà người đăng ký cung cấp không đúng sự thật thì Giấy chứng nhận đăng ký quyền tác giả hoàn toàn có thể bị hủy bỏ. Do đó, Giấy chứng nhận quyền tác giả mà ông Đức đang có đối với bài hát Gánh Mẹ không phải là tài liệu có giá trị tuyệt đối để chứng minh ông Đức được pháp luật bảo hộ quyền tác giả cũng như có toàn quyền đối với bài hát Gánh mẹ.

Đối với yêu cầu bồi thường thiệt hại, đây là một trong những yêu cầu mà chủ sở hữu quyền tác giả có quyền đặt ra đối với tổ chức, cá nhân có hành vi xâm phạm quyền của mình, đã được quy định tại Khoản 4 Điều 202 Luật SHTT.

Cũng theo Phan Law, hợp đồng mua bản quyền của Công ty TNHH Lý Hải Production và Quách Beem, thì vào thời điểm mua bản quyền, bài hát Gánh Mẹ chưa từng nộp đơn và chưa được cấp giấy chứng nhận bản quyền. Trong hợp đồng này cho thấy Quách Beem được yêu cầu đi đăng ký bản quyền. Như vậy, ngay từ đầu, trong hợp đồng giữa Quách Beem và Công ty TNHH Lý Hải Production đã không hề tồn tại một cái gì chắc chắn chứng minh rằng Quách Beem là tác giả của ca khúc Gánh mẹ.