Trong đời sống, người dân tộc Ê Đê ở các tỉnh Tây Nguyên tổ chức nhiều nghi lễ. Đó là những nghi thức hoặc lễ hội gắn với những hiện tượng liên quan đến đời người với chu trình sản xuất… Một trong những lễ nghi quan trọng gắn liền với phong tục sản xuất của người dân nơi đây được phục dựng là lễ cúng thần lúa.
Để chuẩn bị cho việc cúng rẫy, chủ rẫy phải chuẩn bị các bước như: phát hoang, đốt rẫy, dọn đất… Sau khi chuẩn bị các bước trên xong, dân làng chuẩn bị lễ cúng thần lúa và các thần khác như: thần gió, cúng cái cào cỏ, lễ trỉa lúa cho cả buôn, lễ cầu mưa. Mục đích của lễ cúng là cầu các thần phù hộ cho mưa thuận gió hòa, mùa màng được bội thu, kinh tế phát triển, đời sống được ấm no, hạnh phúc.
Việc cúng thần gió là mong tránh bão dông (lễ vật: 1 ché rượu, 1 con heo, 1 ống cơm lam). Cúng cái cào cỏ: Cúng trước lúc trồng tỉa, ở bến nước, cầu mưa thuận gió hòa, rẫy ít cỏ, bắp lúa tốt tươi. Thầy cúng cầm cào cỏ cào mấy lần tượng trưng cho mùa làm rẫy bắt đầu (lễ vật: 1 ché rượu và 1 con heo).
Trong lễ trỉa lúa cho cả buôn: người ta dựng 2 chòi ở nơi trước đây đã làm lễ cúng thần gió, với ý nguyện: “Mong mưa phùn đủ nước, mong mưa rào no rẫy” (lễ vật: 7 ché rượu, 1 con heo, 8 con gà (1 con gà lông trắng)). Cúng ở trong nhà: 1 bộ cồng chiêng, đặt đủ 7 ché rượu và các con vật làm sẵn để dâng cho các thần. Cúng ở ngoài trời, gồm: 1 chòi có 3 cái bồ lúa đựng đất (thể hiện thần lúa nằm trong đất), chòi ở cho Thần Lúa (Yang Bao), có tượng 2 vợ chồng tượng trưng cho thần canh giữ rẫy, nằm dưới chòi có 1 tượng thần độc ác bị buộc chặt vào cột nhà ngụ ý để không bị phá phách).
Lễ cúng Thần lúa của người Ê Đê ở buôn Tliêr, xã Hòa Phong, huyện Krông Bông (Đắk Lắk). Ảnh: Bá Thăng.
Ngoài ra, vật liệu cúng ở ngoài buôn: 1 cây cắm tổ ong, nhiều hình giả con thú (nai, heo rừng, nhím, chuột, sóc…), brui (tượng trưng cho bông lúa), hạt giống thật (lúa bắp, hạt bí, bầu… được trộn chung với nhau), cây chọc lỗ, ống lồ ô đựng hạt để trỉa lúa, các loại bẫy phòng tránh thú vật phá hoại…
Cúng hạt giống (Tring mjel) cầu cho hạt lúa lên đều; ngoài ra còn tái hiện lại cảnh lao động sản xuất, tạo mưa cho mùa màng tươi tốt và đặt các loại bẫy để tránh thú đến phá hoại và xin các thần đừng cho các con thú nhỏ (chim, sóc, chuột) phá hại lúa đang nảy mầm mau phát triển xanh tốt. Hạt giống gồm các loại: lúa, bắp, bí, bầu (lễ vật: 4 ché rượu, 4 con gà. Đắp một mô đất nhỏ, 1 tô huyết, 1 brui (tượng trưng cho bông lúa). Cúng thần đất (lễ vật: 1 ché rượu, 1 con gà, 1 tô huyết heo), cúng cho chủ nhà và cả cộng đồng.
Sau khi cúng xong ngoài trời, về nhà đánh cồng chiêng mời các thần ăn uống rồi người dân lần lượt ăn uống. Sau đó tiếp tục cúng đưa đi và xua đuổi thần sấm sét trở về nơi của mình. Đến khi lúa sắp trổ bông, chủ rẫy lại chuẩn bị lễ vật cúng. Cầu lúa trổ bông đều dài đầy hạt đạt năng suất cao.
Chủ nhà chọn một mô đất quanh bụi lúa giữa rẫy, cắm một tre nhỏ giữa nắm đất, tượng trưng cho thần lúa. Lễ này cúng cho các thần: thần núi, thần lúa, người đã qua đời. Khi lúa đến mùa thu hoạch, chủ rẫy lại chuẩn bị lễ cúng tuốt lúa đầu mùa và nghi lễ ăn cơm mới, gồm 2 phần: lễ cúng cơm mới vào lúc bắt đầu chín, người nhà lên rẫy tuốt một gùi đem về, phơi giã nấu cơm cúng. Họ hàng được báo đều đến thăm gia chủ.
Ngoài ra, trên các ngả đường lên rẫy, người ta bầy lễ vật cúng tạ thần mưa. Cúng tuốt lúa đầu mùa: Cầu lúa đầy bồ, sức khỏe dồi dào ấm no, hạnh phúc. Trước khi tuốt, chủ thăm rẫy, để ý góc lúa tốt nhất, buộc túm 7 ngọn lại úp giỏ đựng lúa lên trên. Khóm lúa này sẽ dùng làm vật phẩm trong lễ đóng kho lúa. Thời gian ăn cơm mới kéo dài khi tuốt lúa cho đến khi lúa chín hết trên rẫy.
Sau khi lúa đã thu hoạch về nhà, chủ rẫy lại tổ chức lễ cúng hồn lúa trữ kho: Cầu mong ăn nhiều, dư nhiều, phần dư bán để sắm tài sản làm giàu cho gia đình. Đây là lễ cốt giữ cho hồn lúa đừng ra khỏi kho thì lúa mới luôn đầy kho.
.jpg?format=webp)
Nên đọc
