Ăn chay đúng cách

Ăn chay được hiểu là tiêu thụ thực phẩm có nguồn gốc thực vật như các loại hạt, rau, đậu, quả, nấm, không sử dụng thức ăn có nguồn gốc từ động vật. Với người ăn chay thuần túy (ăn chay tuyệt đối), họ chỉ ăn rau, củ, ngũ cốc nguyên hạt, gạo lứt, đậu, các loại hạt; kiêng hẳn thức ăn từ động vật, kể cả trứng sữa và các sản phẩm từ sữa, mật ong.

Người ăn chay bán phần thì kiêng thịt đỏ nhưng có thể ăn thịt gia cầm, cá, hải sản. Ngoài ra, còn có kiểu ăn chay được dùng sữa và các sản phẩm từ sữa, trứng. Đặc biệt, nhiều người chọn ăn chay theo trường phái Ohsawa, là phương pháp ăn chay thuận với thiên nhiên và cân bằng âm - dương của cơ thể. Thực phẩm chính của thực dưỡng Ohsawa là các hạt ngũ cốc và rau củ tự nhiên, đặc biệt là gạo lứt và muối mè.

Theo TS.BS Trương Hồng Sơn - Viện trưởng Viện Y học ứng dụng Việt Nam, do tăng cường tiêu thụ rau xanh củ quả, nên ăn chay góp phần làm giảm năng lượng bữa ăn và giúp hỗ trợ tiêu hóa tốt hơn. Nghiên cứu cho thấy chế độ ăn thuần chay đã giúp người tham gia giảm nhiều hơn 4,2kg so với chế độ ăn đối chứng trong thời gian nghiên cứu 18 tuần.

Một số tác dụng khác của ăn chay như giảm đường máu; bảo vệ, chống lại một số bệnh ung thư; giảm nguy cơ mắc bệnh tim; giảm các triệu chứng của bệnh viêm khớp như đau, sưng khớp và cứng khớp vào buổi sáng. Bệnh nhân tiểu đường thay thế thịt bằng protein thực vật có thể giảm nguy cơ chức năng thận kém, giảm nguy cơ phát triển bệnh Alzheimer.

"Thành phần chất dinh dưỡng trong một thực đơn ăn chay đủ chất sẽ là 50% các loại rau và trái cây; 33% là các loại thực phẩm chay khác; 17% còn lại có thể là các thực phẩm chay giúp bạn giảm cân, giữ dáng", theo bác sĩ Sơn.

Để ăn chay đúng, đảm bảo dinh dưỡng, mọi người cần chọn kỹ tinh bột trong thực đơn ăn, ưu tiên ngũ cốc nguyên hạt vì chúng vẫn giữ được các vitamin và khoáng chất, có hàm lượng chất xơ cao hơn so với các món bánh, mì làm bằng tinh bột tinh chế. Bổ sung sữa thực vật, đảm bảo nguồn đạm trong thực đơn ăn chay. Nguồn đạm thay thế thịt động vật đến từ các loại đậu hạt, đậu gà, đậu lăng, hạt, quả hạch, đậu phụ, nấm và một số loại rau củ giàu protein.

Vẫn theo vị chuyên gia y tế này, cần quan tâm đến các nhóm chất dễ bị thiếu hụt khi ăn chay như sắt có trong hạt điều, cà chua, cam, đậu hũ, đậu Hà Lan, đậu xanh. Canxi trong các thực phẩm chế biến từ sữa, sữa đậu nành, đậu hũ, bông cải xanh. Vitamin D ở sữa đậu nành, bột ngũ cốc. Vitamin B12 trong đậu tương, ngũ cốc. Kẽm có nhiều trong gạo nguyên cám, lúa mì, lúa mạch, trứng, các thực phẩm chế biến từ sữa, đậu hũ, các loại rau có lá xanh, các loại rau củ. Chất béo lành mạnh ở dầu dừa, dầu ô liu, bơ.

Vậy những đối tượng nào không nên áp dụng thực đơn ăn chay? TS.BS Trương Hồng Sơn cho biết, người dưới 18 tuổi, phụ nữ có thai và cho con bú, người bệnh ung thư, gầy yếu, suy kiệt... không nên thực hiện chế độ ăn chay.

Cụ thể, người dưới 18 tuổi cần bổ sung đầy đủ chất dinh dưỡng như canxi, vitamin, khoáng chất, vi chất dinh dưỡng để tăng trưởng và phát triển chiều cao tối đa. Nếu ăn chay có thể nguy hiểm cho sự tăng trưởng, không thể phát triển chiều cao.

Còn đối với phụ nữ có thai và cho con bú cũng không nên ăn chay vì có thể gây thiếu máu do thiếu vitamin B12 (vitamin này chỉ có trong thịt và các thức ăn nguốc gốc động vật), thiếu sắt, kẽm, đồng... sẽ không tăng cân, sinh con nhẹ cân, sinh non hoặc suy dinh dưỡng bào thai. Trong trường hợp tăng cân quá mức, thai phụ chỉ nên ăn chay bán phần hoặc ăn chay tương đối, và phải ăn theo chế độ của bác sĩ khuyến cáo.

Đối với những người gầy yếu, suy kiệt, đặc biệt là người mắc ung thư không nên ăn chay vì chế độ này cung cấp ít năng lượng. Ăn thuần thực vật cũng khiến người ăn không đủ sức khỏe để chống chọi với bệnh tật, cũng như không đáp ứng được các phương thức điều trị ung thư đặc hiệu như phẫu thuật, xạ trị, hóa trị.

Vị chuyên gia này cũng khuyên, nam giới dưới 60 tuổi và người mắc bệnh viêm loét dạ dày cũng hạn chế ăn chay. cũng không nên ăn chay.

Theo bác sĩ Sơn, sở dĩ món chay kén người do không có nguyên liệu thực phẩm động vật nên chế độ ăn hơi khó đáp ứng các chất dinh dưỡng như vitamin B12, vitamin D, canxi, sắt, iốt, omega-3, axit béo, kẽm và thậm chí cả protein.

Ngoài ra, bác sĩ Sơn cũng lưu ý những người có ý định áp dụng thực đơn ăn chay: Không nên chuyển qua chế độ ăn chay quá đột ngột, nên giảm từ từ lượng thịt và các thực phẩm có nguồn gốc từ động vật. Bởi, cơ thể cần có thời gian để làm quen với chế độ ăn nhiều chất xơ.