Thực phẩm chay có thật sự an toàn cho sức khỏe?

Thực phẩm chay ngày càng đa dạng

Hiện nay tại các siêu thị, chợ đầu mối, cửa hàng kinh doanh thực phẩm, các mặt hàng thực phẩm chay chế biến sẵn hay các gia vị chế biến đồ chay được bán rất nhiều. Các loại thực phẩm chay rất phong phú, từ nem, giò, chả, tới thịt, cá, tôm chay, mực chay... với giá bán dao động từ vài chục nghìn đến mấy trăm ngàn/kg tùy loại. Ngoài ra, trên thị trường cũng bán đủ các loại gia vị chuyên để nấu cơm chay và cỗ chay như xì dầu, nước mắm chay, các loại xốt chay...

Ảnh minh họa

Hiện Việt Nam cũng như một số nước châu Á đang có trào lưu ăn chay vì mục đích tín ngưỡng, tôn giáo; ăn chay để thanh lọc cơ thể, phòng tránh bệnh tật; ăn chay để giảm cân.

Bác sĩ Nguyễn Văn Tiến, Viện Dinh dưỡng quốc gia (Bộ Y tế) cho rằng, ăn chay là chế độ ăn gồm những thực phẩm có nguồn gốc từ thực vật như rau, củ, quả, các loại hạt... Ăn chay có nhiều chất xơ và có nhiều tác dụng đối với sức khỏe. Chất xơ trong thực phẩm chay giúp chống táo bón, giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch, giảm cholesterol...

Tuy nhiên, hiện nay, ngoài những món ăn chay truyền thống, nhà sản xuất, kinh doanh đã chế biến thêm nhiều thực phẩm chay đóng gói sẵn. Thậm chí, các món ăn chay ngày càng phong phú, đa dạng không kém gì các món ăn mặn.

Tiềm ẩn nhiều nguy cơ

Theo PGS.TS Nguyễn Duy Thịnh, nguyên cán bộ Viện Công nghệ sinh học - Công nghệ thực phẩm, Trường Đại học Bách khoa Hà Nội, thực phẩm chay thông thường được làm từ đậu nành, rau, củ, quả. Tuy nhiên, để bảo đảm độ dai, bảo quản được lâu và có mùi cũng như hình thù giống với các loại thực phẩm mặn, các nhà sản xuất, chế biến phải cho thêm hóa chất tạo mùi, màu, chất định hình, phụ gia và chất chống ẩm mốc vào các thành phẩm.

Việt Nam cũng đã có quy định về chất lượng an toàn vệ sinh thực phẩm và ban hành danh mục các chất phụ gia thực phẩm đạt tiêu chuẩn an toàn vệ sinh thực phẩm, trong đó có ghi rõ tên các chất phụ gia được phép dùng với giới hạn tối đa trong từng loại thực phẩm.

Nếu sử dụng đúng loại, đúng liều lượng, các phụ gia thực phẩm có tác dụng tích cực, tạo ra nhiều sản phẩm phù hợp với sở thích và khẩu vị của người tiêu dùng, giữ được chất lượng toàn vẹn của thực phẩm cho tới khi sử dụng, làm tăng giá trị thương phẩm trên thị trường...

Ảnh minh họa

Tuy nhiên, có những cơ sở sản xuất vì chạy theo lợi nhuận nên sẵn sàng sử dụng các loại phụ gia không được phép dùng trong thực phẩm, có giá thành thấp để chế biến đồ ăn chay, hoặc nhập khẩu những sản phẩm chay không nhãn mác, không thời hạn sử dụng để bán... gây tác hại cho sức khỏe con người.

Theo PGS.TS Nguyễn Duy Thịnh, nếu sử dụng phụ gia thực phẩm không đúng liều lượng, không đúng chủng loại, nhất là những phụ gia không cho phép dùng trong thực phẩm, sẽ gây tác hại không nhỏ cho sức khỏe.

Cụ thể là gây ngộ độc cấp tính nếu dùng quá liều cho phép và gây ngộ độc mạn tính dù dùng liều lượng nhỏ nhưng thường xuyên, liên tục (một số phụ gia tích lũy trong cơ thể gây tổn thương lâu dài, đặc biệt là loại phụ gia bị cấm). Có thể kể đến hội chứng ngộ độc mạn tính như ăn không ngon, giảm cân, tiêu chảy, rụng tóc, suy thận mạn tính, da xanh xao...

BS Nguyễn Trọng AnChuyên gia Dinh dưỡng Bà mẹ-Trẻ em, Phó Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Đào tạo phát triển cộng đồng (RTCCD) cho biết, so với chế độ dinh dưỡng thông thường, ăn chay có thể phòng được một số bệnh như: Tiểu đường, tim mạch, rối loạn chuyển hóa... Tuy nhiên, ăn chay cũng có thể gây một số bất lợi cho sức khỏe như: Chất đạm trong các thức ăn thực vật không đủ acid amin thiết yếu; chất béo tuy không có cholesterol nhưng có các acid béo no, nhất là trong nước cốt dừa và các dạng bơ thực vật. Trong rau củ cũng có nhiều chất gây cản trở sự hấp thu các chất dinh dưỡng khác.

Những người ăn chay trường thường dễ bị thiếu máu, loãng xương, giảm đề kháng… do thiếu các vi chất dinh dưỡng như: Acid folic, sắt, vitamin B12, kẽm, phốt pho, canxi… vì các chất này trong thức ăn thực vật khó hấp thu hơn thức ăn động vật.

Cách nào lựa chọn thực phẩm chay an toàn?

Để tránh những nguy cơ gây hại cho sức khỏe con người từ thực phẩm chay, ông Trần Ngọc Tụ, Chi cục trưởng Chi cục An toàn vệ sinh thực phẩm Hà Nội khuyến cáo, trong quá trình kiểm tra an toàn thực phẩm trên thị trường, cơ quan chức năng cũng tiến hành kiểm tra các mặt hàng thực phẩm chay, đồng thời lấy mẫu xét nghiệm về độ an toàn để kịp thời cảnh báo với người tiêu dùng.

Cùng với sự vào cuộc của cơ quan chức năng, người tiêu dùng cần tự trang bị các kiến thức về an toàn thực phẩm để bảo vệ sức khỏe của bản thân và gia đình. Khi mua thực phẩm chay, người dân cần chú ý tới màu sắc của sản phẩm, tránh mua thực phẩm đã bị ngả màu, mốc, thực phẩm tẩy trắng hay sản phẩm chế biến sẵn dùng nhiều phẩm màu.

Ảnh minh họa

Khi chọn thực phẩm chay khô hoặc đã chế biến sẵn ăn liền, người tiêu dùng nên tìm chọn những thương hiệu có uy tín, lâu năm, đặc biệt là có giấy chứng nhận đạt vệ sinh an toàn thực phẩm, sản phẩm có nhãn mác, nguồn gốc rõ ràng. Đối với thực phẩm chay ngoại nhập, cần mua hàng có nguồn gốc rõ ràng, có tem nhãn phụ, hạn sử dụng...

Bên cạnh đó, cần chú ý tới màu sắc của sản phẩm, tránh mua thực phẩm đã bị mốc, thực phẩm tẩy trắng hay sản phẩm chế biến sẵn dùng nhiều phẩm màu lòe loẹt. Tốt nhất nên tự tay chế biến món chay từ rau củ tươi, các loại đậu, đỗ, không nên lạm dụng những món ăn “chay giả mặn”được chế biến với nhiều phụ gia, phẩm màu cho giống với các món mặn.