Đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp chưa đủ 'chất'

Ngày 4/12, Viện Phát triển Doanh nghiệp thuộc Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) phối hợp cùng Công ty Cổ phần Phát triển nội dung Blue C tổ chức hội thảo công bố báo cáo “Mức độ trưởng thành văn hoá doanh nghiệp và đổi mới sáng tạo 2025 & xu hướng 2026”.

Đổi mới sáng tạo ở mức trung bình khá

Một trong những điểm nhấn quan trọng nhất của báo cáo là bức tranh về năng lực đổi mới sáng tạo (ĐMST) trong doanh nghiệp Việt. Điểm văn hoá ĐMST đo bằng bộ chỉ số IQ hiện đạt mức 3,81/5 điểm.

Con số này cho thấy tinh thần ĐMST đã hiện diện, bước đầu hình thành khá rõ nét trong các giá trị và hành vi của nhân sự nhưng chưa thực sự trở thành một năng lực sâu rộng, xuyên suốt trong tổ chức. Xét theo ngành nghề, nhóm truyền thông – quảng cáo và dược phẩm – y tế đang dẫn đầu với điểm số trên 4. Ngược lại, khối doanh nghiệp nhà nước ghi nhận điểm số thấp nhất (3,63 điểm) do những hạn chế về cơ chế và sự linh hoạt.

Phân tích sâu hơn vào 6 trụ cột của văn hóa ĐMST, báo cáo chỉ ra hai động lực mạnh mẽ nhất hiện nay là: giá trị văn hóa thúc đẩy ĐMST (3,92 điểm) và hành vi của nhân viên (3,8 điểm). Cụ thể, doanh nghiệp đánh giá rất cao khả năng sẵn sàng học hỏi (4,02 điểm), tinh thần khởi nghiệp (3,89 điểm) và tính sáng tạo (3,84 điểm).

Mặc dù tinh thần sẵn sàng học hỏi và sáng tạo của nhân sự rất cao, nhưng quá trình chuyển hóa từ tư duy sang hành động thực tế lại đang gặp rào cản lớn từ chính cơ chế của tổ chức.

Báo cáo chỉ rõ, "chấp nhận rủi ro" và "xây dựng năng lực" là hai tiêu chí nằm trong nhóm bị đánh giá thấp nhất (lần lượt là 3,72 và 3,75 điểm).

Ông Lương Minh Huân - Viện trưởng Viện Phát triển Doanh nghiệp (VCCI) nhận định, kết quả đo lường năm 2025 cho thấy tinh thần ĐMST bước đầu đã hình thành khá rõ. Tuy nhiên, tinh thần đó vẫn chưa chuyển hóa thành năng lực vận hành thực sự mạnh mẽ. Mức độ chấp nhận rủi ro và đầu tư phát triển năng lực cho ĐMST còn thấp. Thách thức lớn nhất hiện nay không nằm ở con người, mà ở môi trường tổ chức và hệ thống khuyến khích đổi mới mà doanh nghiệp cần tiếp tục củng cố.

Thực tế cho thấy, các chương trình đào tạo phát triển tư duy sáng tạo còn hạn chế. Doanh nghiệp vẫn chưa mạnh dạn đầu tư ngân sách cho kỹ năng này. Hơn nữa, ĐMST luôn đi kèm tỷ lệ rủi ro cao, nếu lãnh đạo không có tâm thế chấp nhận mạo hiểm, “văn hóa sáng tạo” sẽ chỉ dừng lại ở khẩu hiệu.

Theo ông Huân, 1 trong những điểm giúp thúc đẩy văn hóa ĐMST hiện nay là tinh thần khởi nghiệp trong doanh nghiệp.

"Để khởi nghiệp, chúng ta phải tìm tòi những gì doanh nghiệp, thị trường chưa có. Điều này đòi hỏi chúng ta phải có suy nghĩ sáng tạo, những đổi mới. Đó là những yếu tố thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp", ông Huân chia sẻ.

Dự báo về xu hướng năm 2026, báo cáo nhấn mạnh việc ĐMST phải trở thành ý thức và thói quen. Trong giai đoạn tăng trưởng nhanh của nền kinh tế, áp lực nâng cao năng suất buộc doanh nghiệp không thể xem ĐMST là một phong trào nhất thời. ĐMST không nhất thiết phải là những phát minh vĩ mô, mà cần bắt nguồn từ những thay đổi nhỏ trong vận hành, quy trình, cách thức phối hợp hàng ngày để tạo ra kết quả mới.

Bên cạnh đó, xu hướng văn hóa đề cao chuẩn mực khi sử dụng AI cũng được đặt ra cấp thiết. Khi AI chuyển từ giai đoạn thử nghiệm sang giai đoạn chuẩn hóa trong công việc, việc thiết lập nguyên tắc trách nhiệm và giải trình là bắt buộc để giữ gìn giá trị cốt lõi của tổ chức.

Văn hóa doanh nghiệp phục hồi về cấp độ quản lý

Về văn hóa doanh nghiệp (VHDN), báo cáo chỉ ra rằng, sau hai năm chững lại, điểm trung bình mức độ trưởng thành thực thi VHDN năm 2025 đã tăng mạnh, đạt 43,84 điểm, trở lại cấp độ 4 (cấp độ quản lý).

Tỷ lệ doanh nghiệp ở cấp độ cao (5–6) tăng gần gấp đôi, cho thấy VHDN đã được nâng lên một mặt bằng mới đồng đều hơn. Trong đó, 26,94% doanh nghiệp đã áp dụng chuẩn hành vi vào thực tế (tăng gấp đôi so với 2024). Hơn 50% doanh nghiệp sử dụng câu chuyện nội bộ như một “vũ khí mềm” để xây dựng bản sắc.

Hoạt động đo lường – vốn là điểm yếu nhiều năm qua – nay đã có sự cải thiện mạnh mẽ nhất trong 14 yếu tố, phản ánh xu hướng quản trị bằng dữ liệu đang lan rộng.

Ông Lê Quang Vũ - CEO Blue C đánh giá: “Văn hóa doanh nghiệp Việt Nam đang bước vào giai đoạn trưởng thành mới, nơi các giá trị, hành vi và quy trình tổ chức liên kết chặt chẽ hơn. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng cách giữa kỳ vọng và thực thi, đặc biệt ở khâu đo lường và khen thưởng, đòi hỏi doanh nghiệp cần tiếp tục củng cố”.

Bước sang năm 2026, với sự phục hồi của nền tảng văn hóa và yêu cầu cấp thiết của thị trường, ĐMST chắc chắn sẽ chuyển dịch từ một yếu tố "cần có" sang yếu tố "sống còn", dẫn dắt doanh nghiệp Việt vươn tới các mục tiêu tăng trưởng đầy tham vọng.

Trong khi đó, bà Trần Thị Lan Anh - Tổng thư ký Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) nhấn mạnh, văn hóa kinh doanh quốc gia chỉ có thể được bồi đắp từ chính các doanh nghiệp và doanh nhân – những chủ thể trực tiếp tạo dựng những giá trị cho xã hội thông qua việc xây dựng văn hóa doanh nghiệp và đạo đức của doanh nhân.

"Tôi hy vọng, kết quả báo cáo sẽ mang lại những cơ sở dữ liệu định lượng và những góc nhìn chiến lược hỗ trợ cho các cơ quan hoạch định chính sách, hiệp hội ngành nghề và các lãnh đạo doanh nghiệp có những đánh giá năng lực văn hóa nội tại và xác định khoảng cách phát triển, cũng như hoạch định chiến lược đầu tư phù hợp cho giai đoạn 2026 - 2030", bà Lan Anh bày tỏ.