4 dịch bệnh gây chết người trong lịch sử “đi vào quên lãng” nhờ có vaccine

“Chúng tôi rất khó để kiểm chứng rủi ro của dịch bệnh. Bởi vậy, khi chúng tôi không thấy nhiều người tử vong do dịch bệnh đó, chúng tôi nghĩ rằng đó không phải là một vấn đề lớn”, nhà dịch tễ học René Najera cho biết.

Dưới đây là 4 căn bệnh đã “đi vào quên lãng” hoặc bị đánh giá thấp nhờ vào hiệu quả của vaccine trong việc giảm thiểu hoặc loại bỏ chúng.

1. Bệnh đậu mùa

Đậu mùa là căn bệnh duy nhất ở người đã bị loại trừ trên toàn cầu nhờ có vaccine. Vaccine ngừa bệnh đậu mùa do bác sĩ người Anh Edward Jenner phát triển vào năm 1796 và cũng là loại vaccine đầu tiên được biết tới. Ông Jenner đã tiến hành một thí nghiệm trên một trong những bệnh nhân của mình, khi chiết lấy dịch từ các vết đậu bò (một dạng nhẹ hơn của bệnh đậu mùa) của một cô gái chăn bò rồi cấy vào cánh tay của một cậu bé 8 tuổi. Sau đó, Jenner cho bé trai phơi nhiễm với mầm bệnh đậu mùa và cậu bé không xuất hiện bất kỳ triệu chứng nào của căn bệnh chết người này. Bác sĩ Jenner nhận ra rằng, ông đã phát hiện ra một phương pháp để ngăn chặn căn bệnh này.

Theo History, đậu mùa là một trong những căn bệnh đáng sợ nhất trong lịch sử, với tỷ lệ tử vong là 30% số người mắc bệnh. Căn bệnh này đã cướp đi sinh mạng của một số lượng lớn người bản địa ở Bắc và Nam Mỹ sau khi người định cư châu Âu mang bệnh đậu mùa và các bệnh mới đến các lục địa khác. Sau khi ông Jenner phát triển vaccine phòng đậu mùa, Tây Ban Nha bắt đầu sử dụng loại vaccine này để tiêm chủng cho người dân trên toàn quốc và sau đó Anh cũng thực hiện điều tương tự. Vào những năm 1850, Massachusetts trở thành tiểu bang đầu tiên tại Mỹ bắt buộc tiêm phòng bệnh đậu mùa.

“Vào giữa những năm 1900, ngay sau Thế chiến thứ 2, các quốc gia trên toàn thế giới quyết định, tại sao chúng ta không loại bỏ bệnh đậu mùa? Vì vậy các nước đã thực hiện một nỗ lực chưa từng có từ trước đến nay. Nỗ lực tiêm chủng toàn cầu đã xóa sổ bệnh đậu mùa vào năm 1979”, Najera nói.

2. Bệnh dại

Bệnh dại đã xuất hiện rất nhiều trong điện ảnh và văn học Mỹ, trong đó có bộ phim Old Yeller, tiểu thuyết To Kill a Mockingbird và Their Eyes Were Watching God. Người bị nhiễm virus dại có những thay đổi hành vi và biểu hiện lâm sàng khi virus bắt đầu xâm nhập não bộ. Tuy nhiên, căn bệnh gây chết người này không còn là mối đe dọa lớn tại Mỹ khi vaccine phòng dại được phát triển.

Phần lớn các loại vaccine đã giúp cứu sống con người, nhưng đối với bệnh dại, vaccine không được sử dụng trên người mà được sử dụng trên các động vật có thể mang mầm bệnh và lây nhiễm sang người khi chúng cắn. Các chương trình phòng chống bệnh dại của các tiểu bang tại Mỹ có hướng dẫn về việc tiêm phòng cho vật nuôi và động vật hoang dã cũng như theo dõi các động vật có thể mắc bệnh dại. Bất kỳ người nào bị động vật cắn, kể cả là động vật đã được tiêm phòng, đều phải đến bác sĩ hoặc bệnh viện để tiêm vaccine phòng dại.

Mặc dù bệnh bệnh dại vẫn là mối đe dọa ở một số nơi trên thế giới, nhưng nhiều quốc gia đã có các chương trình tiêm chủng và theo dõi. “Châu Mỹ Latin đã có một trong những chương trình chống bệnh dại tốt nhất trên thế giới. Tôi bị chó dại cắn khi mới 6 tuổi ở Mexico. Con chó đã được bắt lại và chết vài ngày sau đó vì bệnh dại. Vì vậy, nếu tôi không tiêm vaccine thì có lẽ tôi đã chết”, Najera cho biết.

3. Bại liệt

Bại liệt từng là một trong những căn bệnh đáng sợ nhất ở Mỹ đối với trẻ em. Một người nhiễm virus bại liệt có thể bị tê liệt tạm thời hoặc vĩnh viễn. Tổng thống Franklin D. Roosevelt cũng từng mắc căn bệnh này. Tình trạng tê liệt có thể khiến cơ thể con người không thể tự hô hấp, đó là lý do tại sao nhiều người bị bại liệt phải sử dụng máy thở áp lực hay còn gọi là “lá phổi sắt”. Vào cuối những năm 1940, bệnh bại liệt đã giết chết hơn 35.000 người Mỹ mỗi năm. Số ca mắc bệnh ở Mỹ lên đến mức kỷ lục vào năm 1952 với 57.879 ca bệnh và 3.145 ca tử vong.

Trong cuộc thử nghiệm vaccine phòng bại liệt của nhà nghiên cứu y khoa Jonas Salk năm 1954, các bậc phụ huynh đã đổ xô đăng ký cho con mình được tiêm vaccine. Kết quả là có 623.972 trẻ em được tiêm vaccine hoặc giả dược. Các thử nghiệm cho thấy, loại vaccine này có khả năng ngăn ngừa bệnh bại liệt với hiệu quả từ 80-90%. Bằng việc tiếp tục tiêm phòng cho trẻ em, không có ca bệnh bại liệt nào bắt nguồn từ Mỹ kể từ năm 1979. Tuy nhiên, căn bệnh này vẫn chưa được loại trừ và vẫn là một mối đe dọa sức khỏe ở Afghanistan và Pakistan.

4. Dịch cúm

Trong giai đoạn đầu của đại dịch Covid-19, có nhiều cuộc tranh cãi về việc liệu căn bệnh truyền nhiễm này có nghiêm trọng hay giống như bệnh cúm hay không, tức là không phải là một mối đe dọa. Tuy nhiên, cúm vẫn là một căn bệnh gây chết người từng gây ra các đại dịch trước đây và cũng có khả năng gây ra các đại dịch trong tương lai. Nhà dịch tễ học Najera đưa ra dự đoán rằng, đại dịch cúm tiếp theo sẽ xảy ra, chỉ là sớm hay muộn.

Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ ước tính, dịch cúm đã khiến 12.000-61.000 người tử vong mỗi năm ở Mỹ từ năm 2010-2020 và cướp đi sinh mạng của 291.000-646.000 người mỗi năm trên toàn cầu.

Đợt bùng phát dịch cúm có số người tử vong cao kỷ lục là vào năm 1918 và năm 1919. Đại dịch cúm khi đó đã giết chết khoảng 675.000 người ở Mỹ và khoảng 50 triệu người trên toàn thế giới. Theo History, căn bệnh này đã lây nhiễm cho 1/3 dân số hoặc khoảng 500 triệu người trên thế giới.