Bí mật của bút chì: Vì sao mang tên 'chì' dù không có chút chì nào?

Trong tiếng Việt, tên gọi của các loại bút thường dựa trên chất liệu làm ngòi. Ví dụ, “bút lông” có ngòi làm từ tóc hoặc lông động vật; “bút sắt” (tức bút máy) có ngòi kim loại. Còn “bút chì” – loại bút được sử dụng rộng rãi nhất hiện nay – lại không liên quan gì đến kim loại chì, vậy tại sao lại có tên như vậy?

Câu trả lời bắt nguồn từ thế kỷ 16, khi một lượng lớn than chì rắn, nguyên chất được phát hiện ở Borrowdale, Anh. Đây là lần đầu tiên lịch sử ghi nhận việc phát hiện than chì rắn với chất lượng cao đến như vậy. Khi đó, các nhà luyện kim nhầm tưởng rằng đây là một loại chì đen, không biết rằng đó thực ra là một dạng carbon. Họ đặt tên chất này là “plumbago”, từ tiếng Latinh “plumbum”, nghĩa là “chì”.

Ảnh minh họa.

Ngay sau đó, người ta nhanh chóng nhận ra những thanh than chì chất lượng cao có thể dùng để đánh dấu rất hiệu quả. Than chì từ mỏ Borrowdale trở nên vô cùng quý giá. Thậm chí, chính quyền phải bố trí lính canh tại lối vào mỏ và ban hành luật cấm trộm than chì. Khi đã khai thác đủ, các mỏ còn bị cố ý cho ngập nước cho đến khi cần khai thác thêm.

Dù than chì nguyên chất có tính giòn, con người sớm tìm ra cách bọc những que than này trong gỗ rỗng hoặc da cừu để dễ sử dụng hơn. Từ đó, cây bút chì đầu tiên ra đời với lõi là than chì rắn – khi đó vẫn bị gọi nhầm là “chì đen”. Cách gọi này dần trở thành thói quen và lưu truyền đến ngày nay, dù ruột bút chì hoàn toàn không chứa chì.

Vào khoảng năm 1790, Joseph Hardtmuth, một nhà phát minh người Áo, đã tìm ra cách sử dụng bột than chì thay vì than chì nguyên khối. Cùng thời điểm đó, vào năm 1795, sĩ quan quân đội Pháp Nicholas Jacques Conté cũng độc lập phát minh ra kỹ thuật tương tự. Trong bối cảnh Chiến tranh Napoléon, Pháp không thể nhập khẩu bút chì từ Anh – quốc gia duy nhất có nguồn than chì nguyên chất – nên ông Conté đã pha bột than chì với đất sét rồi nén thành que và nung trong lò. Việc thay đổi tỷ lệ đất sét và than chì giúp tạo ra lõi bút có độ đậm, nhạt và độ cứng khác nhau. Đây cũng chính là phương pháp được sử dụng để sản xuất ruột bút chì cho đến ngày nay.

Hiện nay, trên thị trường có nhiều loại bút chì với kiểu dáng, màu sắc và chức năng đa dạng. Bút chì được chia làm hai nhóm chính: bút chì đen – dùng để viết hoặc vẽ, và bút chì màu. Thành phần ruột bút chì màu gồm hỗn hợp bột đá trơn, keo dính, dầu nến và phẩm màu. Tùy vào nguyên liệu được sử dụng, màu sắc và công dụng của từng loại ruột bút cũng khác nhau. Do “bút chì” đã trở thành một tên gọi phổ biến, các loại bút khác có hình thức tương tự thường cũng được gọi là “bút chì”, dù thành phần bên trong không liên quan gì đến chì.