Kỳ lạ loài chim quý hiếm ấp trứng bằng núi lửa, con non vừa nở đã biết bay

Ảnh minh họa

Maleo thuộc họ Megapodiidae, là loài đặc hữu chỉ có ở đảo Sulawesi và vài đảo nhỏ lân cận. Chim trưởng thành dài khoảng 55 - 60 cm, thân có bộ lông đen óng, phần bụng dưới màu sáng hồng nhạt hoặc màu kem.

Trên đầu chúng có một khối xương đen nhô cao như chiếc mũ sắt, chính đặc điểm này khiến chúng được đặt tên “Macrocephalon” - nghĩa là “đầu lớn”. Đôi mắt nâu đỏ, mỏ màu cam hoặc đỏ nhạt. Chân của Maleo có màng mỏng giữa các ngón và móng vuốt dài, giúp chúng đào cát khéo léo để làm tổ - hành vi đặc trưng hiếm có trong thế giới loài chim.

Điểm đặc biệt nhất của Maleo nằm ở cách sinh sản khác thường. Thay vì dùng thân nhiệt để ấp trứng như hầu hết các loài chim, Maleo dựa vào nguồn nhiệt tự nhiên - từ ánh nắng hoặc từ địa nhiệt gần núi lửa.

Mỗi mùa sinh sản, chim bố mẹ chọn những vùng đất cát ven biển, bãi cát nóng hoặc khu vực gần núi lửa, nơi nhiệt độ đất đạt khoảng 33 °C, rồi cùng nhau đào hố sâu khoảng 1 m. Sau đó, chim cái đẻ trứng xuống hố, rồi dùng cát lấp lại để ủ trứng bằng hơi nóng tự nhiên.

Điều đáng kinh ngạc là trứng Maleo to gấp khoảng 5 lần trứng gà, chứa nhiều dinh dưỡng để nuôi phôi phát triển mạnh mẽ. Sau hơn 60 ngày, chim con tự chui khỏi lớp cát dày, bò lên mặt đất và có thể bay ngay lập tức mà không cần chim bố mẹ chăm sóc. Đây là một trong số ít loài chim non có khả năng tự lập ngay khi ra đời.

Chim Maleo thường sống trong rừng thấp và rừng đồi ở độ cao dưới 1.000 m. Khi đến mùa sinh sản, chúng di chuyển hàng chục km để tới các bãi cát nóng làm tổ. Tuy nhiên, chim non sau khi nở phải đối mặt với vô vàn hiểm nguy: thằn lằn, trăn, lợn rừng hay mèo rừng đều là kẻ săn mồi đáng sợ.

Dù vậy, bản năng sinh tồn giúp Maleo con biết bay, biết trốn và tìm thức ăn chỉ sau vài phút chào đời - một “phép màu” mà ít loài động vật nào có được.

Theo Hiệp hội Bảo tồn chim quốc tế BirdLife, đến năm 2005 chỉ còn khoảng 4.000 - 7.000 cặp Maleo sinh sản trong tự nhiên và con số này vẫn đang tiếp tục giảm mạnh.

Nguyên nhân chính là nạn săn trứng để làm thực phẩm, mất môi trường sống do cháy rừng và phá rừng, cùng việc xây dựng ven biển lấn vào khu vực làm tổ. Loài này hiện được xếp vào nhóm “Cực kỳ nguy cấp” (Critically Endangered) trong Sách Đỏ IUCN, đồng thời nằm trong Phụ lục I của Công ước CITES, nghiêm cấm mọi hình thức buôn bán.

Chính phủ Indonesia cùng nhiều tổ chức bảo tồn như Tompotika Conservation Alliance, CEPF, và Wildlife Conservation Society đã thành lập các khu bảo tồn Maleo, giám sát tổ chim, bảo vệ bãi đẻ và thuê người dân địa phương trông coi. Một số khu vực như Tompotika, Bangkiriang và Tanjung Matop đang ghi nhận sự phục hồi nhẹ của quần thể.

Đối với người dân Sulawesi, Maleo không chỉ là một loài chim quý hiếm mà còn là biểu tượng của sự kiên cường và kỳ diệu của thiên nhiên. Khả năng sinh tồn đặc biệt - từ việc “ấp trứng bằng địa nhiệt” đến “chim non tự bay khi vừa nở” - khiến Maleo trở thành một trong những loài chim kỳ lạ nhất hành tinh.

Nhiều nhà bảo tồn coi Maleo là “báu vật sinh học” cần được gìn giữ như di sản thiên nhiên của nhân loại. Bởi nếu không được bảo vệ nghiêm ngặt, kỳ tích “chim vừa nở đã bay” này có thể sẽ chỉ còn lại trong sách vở.