Nếu chúng ta gặp người ngoài hành tinh, liệu chúng ta có thể hiểu họ không?

Vậy nếu một ngày con người thực sự chạm mặt một chủng loài ngoài hành tinh, điều đầu tiên chúng ta nên làm là gì? Chắc chắn, chúng ta sẽ muốn thể hiện thiện chí, chứng minh rằng chúng ta đến trong hòa bình. Nhưng liệu hai bên có thể hiểu nhau?

Ảnh minh họa.

Ngôn ngữ – Rào cản lớn nhất

Giữa con người và người ngoài hành tinh, thứ có thể dễ dàng trao đổi nhất chính là thông tin khoa học. Nếu các quy luật vật lý trong vũ trụ là bất biến, thì về lý thuyết, những nền văn minh khác cũng có thể hiểu được các công thức toán học và nguyên tắc tự nhiên mà chúng ta sử dụng. Đây là cơ sở cho các chương trình tìm kiếm trí tuệ ngoài Trái Đất như SETI hay METI.

Tuy nhiên, khi bước sang lĩnh vực ngôn ngữ, mọi thứ trở nên phức tạp hơn. Ngôn ngữ chính là nền tảng của sự hợp tác giữa con người. Nhờ có nó, chúng ta có thể phối hợp hành động ở quy mô lớn một cách hiệu quả. Vì vậy, nếu một nền văn minh ngoài hành tinh đạt đến trình độ công nghệ cao, rất có thể họ cũng sẽ có một hệ thống giao tiếp nào đó tương tự như ngôn ngữ.

Nhưng để học một ngôn ngữ xa lạ, chúng ta phải vượt qua những rào cản lớn. Đầu tiên là phương tiện truyền đạt. Con người giao tiếp thông qua âm thanh trong khoảng tần số 85-255 Hz và ánh sáng trong phạm vi 430-770 THz. Người ngoài hành tinh có thể sử dụng một hệ thống hoàn toàn khác – có thể là sóng hạ âm, tia X, hoặc thậm chí tín hiệu hóa học. Nhưng dù khác biệt, đây vẫn chỉ là một vấn đề kỹ thuật, vì chúng ta đã từng chuyển đổi các tín hiệu không thể nghe thấy, như tiếng hát của cá voi, thành dạng mà con người có thể tiếp nhận.

Ngữ pháp và tư duy: Chìa khóa giải mã ngôn ngữ ngoài hành tinh

Câu hỏi quan trọng hơn là liệu chúng ta có thể hiểu được cấu trúc của ngôn ngữ ngoài hành tinh hay không. Các nhà ngôn ngữ học hiện có hai quan điểm đối lập về vấn đề này.

Trường phái tạo sinh (Generativist) cho rằng con người có một bộ "ngữ pháp phổ quát" bẩm sinh—một hệ thống quy tắc cố định giúp chúng ta học các ngôn ngữ trên Trái Đất. Theo lý thuyết này, các ngôn ngữ của con người chỉ có thể thay đổi trong một phạm vi rất hạn chế. Nếu người ngoài hành tinh có một hệ thống ngữ pháp hoàn toàn khác, bộ não con người sẽ không thể tiếp thu được. Nhà ngôn ngữ học nổi tiếng Noam Chomsky từng khẳng định:

“Nếu một sinh vật ngoài hành tinh nói một ngôn ngữ vi phạm ngữ pháp phổ quát, chúng ta sẽ không thể học được ngôn ngữ đó theo cách mà chúng ta học tiếng Anh hay tiếng Trung.”

Tuy nhiên, trường phái nhận thức (Cognitive) lại đưa ra một góc nhìn lạc quan hơn. Theo quan điểm này, điều quan trọng nhất trong giao tiếp không phải là ngữ pháp mà là ý nghĩa. Ví dụ, câu "Quadruplicity drinks procrastination" có thể đúng về mặt ngữ pháp nhưng vô nghĩa về mặt ý nghĩa. Nếu con người có thể hiểu được các khái niệm nền tảng mà người ngoài hành tinh sử dụng—chẳng hạn như thời gian, không gian, nguyên nhân và kết quả—thì việc học ngôn ngữ của họ vẫn có thể thực hiện được.

Có hy vọng nào cho sự giao tiếp giữa các nền văn minh?

Thực tế trong tự nhiên đã chứng minh rằng những sinh vật tiến hóa theo những cách khác nhau vẫn có thể phát triển những điểm tương đồng đáng kinh ngạc. Đây được gọi là tiến hóa hội tụ. Ví dụ, mắt và cánh đã xuất hiện độc lập nhiều lần ở nhiều loài khác nhau, và một số loài chim ở New Zealand đã phát triển hành vi tương tự như động vật có vú ở những khu vực khác. Nếu sự tiến hóa có thể tạo ra những điểm chung như vậy, tại sao điều đó không thể xảy ra với tư duy và ngôn ngữ?

Một số nhà khoa học tin rằng mọi nền văn minh có trí tuệ đều phải dựa trên những khái niệm cơ bản giống nhau, như sự khác biệt giữa quá khứ và tương lai, giữa cá thể cùng loài và khác loài, hoặc giữa chủ thể và đối tượng. Nếu một nền văn minh ngoài hành tinh có thể thao tác vật thể, giao tiếp với đồng loại và xây dựng khái niệm, rất có thể họ cũng sử dụng một hệ thống tư duy tương tự với con người.

Kết luận: Lạc quan nhưng thận trọng

Các nghiên cứu gần đây về trí tuệ nhân tạo cho thấy ngôn ngữ có thể được học mà không cần dựa vào một cấu trúc ngữ pháp bẩm sinh. Điều này ủng hộ quan điểm rằng ngôn ngữ không phải là thứ quá khác biệt giữa các loài, miễn là có một nền tảng tư duy chung.

Dĩ nhiên, luôn có khả năng rằng có những khía cạnh trong ngôn ngữ của người ngoài hành tinh mà chúng ta không bao giờ có thể hiểu được—giống như cách mà một người không biết tiếng Anh sẽ gặp khó khăn khi thưởng thức thơ Shakespeare. Nhưng nếu các nền văn minh ngoài hành tinh có những điểm chung với chúng ta về mặt sinh học, xã hội và vật lý, thì một ngày nào đó, chúng ta có thể tìm ra cách để giao tiếp.

Liệu ngày đó có đến trong tương lai gần hay còn xa vời? Không ai có thể chắc chắn. Nhưng nếu có một điều mà khoa học đã dạy chúng ta, thì đó là mọi giới hạn đều có thể bị phá vỡ.