Tỉnh duy nhất ở miền Trung chưa từng sáp nhập kể từ khi thành lập, là cái nôi sản sinh ra nhiều vua chúa nhất Việt Nam

Với diện tích rộng lớn, dân số đông đảo và vị trí chiến lược, Thanh Hóa chưa bao giờ đổi tên hay sáp nhập với tỉnh khác kể từ khi thành lập cho đến nay.

Tọa lạc tại khu vực Bắc Trung Bộ, Thanh Hóa nổi tiếng là vùng đất địa linh nhân kiệt, quê hương của nhiều vua chúa, anh hùng dân tộc và danh nhân văn hóa trong suốt chiều dài lịch sử Việt Nam.

Xét về lịch sử, tên gọi Thanh Hóa đã ra đời cách đây gần 1.000 năm. Vùng đất này từng là nơi chứng kiến sự phát triển rực rỡ của nền văn hóa Đông Sơn. Từ thời kỳ Văn Lang – Âu Lạc cho đến thời kỳ tự chủ, khu vực này gắn liền với các tên gọi Cửu Chân và Ái Châu.

Ảnh minh họa.

Vào đầu thời nhà Lý, khu vực Thanh Hóa được gọi là trại Ái Châu. Năm 1029, dưới triều vua Lý Thái Tông, đất nước Việt Nam được chia thành 24 lộ, trong đó có lộ phủ Thanh Hóa. Từ đó, tên gọi "Thanh Hóa" chính thức xuất hiện như một đơn vị hành chính trực thuộc Trung ương.

Mốc thời gian này đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong sự phát triển không ngừng của xứ Thanh trong suốt gần một thiên niên kỷ qua, khẳng định vị thế và sự trường tồn của "xứ Thanh" trong pho sử vàng son của dân tộc.

Sách "Khâm định Việt sử thông giám cương mục" viết về điều này như sau: "Nhà Đinh và Nhà Lê gọi Thanh Hoá là Ái Châu; nhà Lý đổi làm trại, năm Thiên Thành thứ 2 đổi làm Thanh Hoá phủ".

Trong giai đoạn sau, tên gọi Thanh Hóa đã thay đổi nhiều lần. Thời Hậu Lê, vào năm 1466, Thừa Tuyên Thanh Hóa được thành lập, và đến năm 1469, lại đổi thành Thừa Tuyên Thanh Hoa. Từ thời điểm này, hai tên gọi Thanh Hóa và Thanh Hoa được chuyển đổi qua lại.

Vào năm Gia Long thứ nhất (1802), vùng đất Thanh Hóa được đặt là trấn Thanh Hóa. Đến năm Minh Mạng thứ 12 (1831), trấn Thanh Hóa trở thành tỉnh Thanh Hoa. Dưới thời Thiệu Trị, do mẹ của vua, Tá Thiên Nhân hoàng hậu Hồ Thị Hoa, triều đình đã có quy định về cách viết văn sách, trong đó chữ "Hoa" phải bớt nét hoặc ghi ký hiệu lên đầu chữ để tránh phạm kỵ huý.

Để giải quyết vấn đề này, nhiều văn bản thời kỳ đó chỉ gọi chung tỉnh Thanh Hóa là "tỉnh Thanh". Đến năm 1843, vua Thiệu Trị đã cho đổi "Thanh Hoa tỉnh" thành "Thanh Hoá tỉnh", chấm dứt mọi rắc rối liên quan đến kỵ húy.

Theo "Đại Nam thực lục", việc đổi tên này là để "xét các sử sách của nước Nam, tỉnh Thanh đời cổ là Thanh Hoá. Vậy chuẩn cho lấy lại tên cổ, phàm các dấu quan phòng và ấn triện cũng đều đổi lại mà ban cấp". Kể từ đó, tên gọi Thanh Hoá được sử dụng ổn định và không thay đổi cho đến ngày nay.

Nhiều nhà nghiên cứu khẳng định rằng trong suốt chiều dài lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc, địa giới của Thanh Hóa đã khá ổn định, hầu như không có sự sáp nhập hay chia tách lớn. Thanh Hóa tự hào là nơi phát tích, khởi nghiệp của nhiều triều đại phong kiến quân chủ, là vùng đất "quý hương", "thang mộc" của "Tam vua nhị chúa", và là một địa bàn trọng yếu, "phên dậu", "đất căn bản của nước Nam".

Lịch sử cũng chứng minh Thanh Hóa là cái nôi sản sinh ra nhiều vua chúa nhất Việt Nam. Câu ca dao "Vua xứ Thanh, thần xứ Nghệ" đã phản ánh điều này. Thanh Hóa là quê hương của 44 đời vua thuộc các triều đại khác nhau, gồm Nhà Tiền Lê (2 vua), Nhà Hồ (2 vua), Nhà Hậu Lê (27 vua) và Nhà Nguyễn (13 vua). Lịch sử Việt Nam cũng ghi nhận hai dòng chúa lớn là Trịnh và Nguyễn, cả hai đều có nguồn gốc từ Thanh Hóa.