Vì sao con người có hai quả thận nhưng vẫn sống khỏe chỉ với một? Nếu có một quả thì sống được bao lâu?

Mặc dù quen thuộc với đôi mắt, trái tim hay làn da – những cơ quan dễ cảm nhận và quan sát bằng mắt thường – nhưng phần lớn mọi người lại không hiểu rõ về vai trò cũng như vị trí của thận trong cơ thể. Mỗi người có hai quả thận, mỗi quả có kích thước bằng nắm tay và hình dáng tương tự hạt đậu tây. Không nằm ở phần bụng như nhiều người lầm tưởng, hai quả thận thực chất được đặt cao hơn, ngay dưới lồng ngực và hai bên cột sống. Một cách đơn giản để xác định vị trí thận là đứng thẳng, đặt tay lên eo theo tư thế "siêu anh hùng", ngón tay cái hướng về phía sau lưng và trượt tay lên cho đến khi chạm lồng ngực – đó chính là vị trí của thận.

Thận – cỗ máy giữ sự cân bằng cho cơ thể

Thận đảm nhiệm vai trò then chốt trong việc duy trì sự ổn định của máu, giúp các cơ quan khác trong cơ thể hoạt động hiệu quả. Các nhiệm vụ chính của thận bao gồm: loại bỏ chất thải và dịch dư thừa ra khỏi cơ thể, cân bằng các chất điện giải như natri, kali, phốt phát, và sản xuất hormone để điều hòa huyết áp, duy trì độ chắc khỏe của xương cũng như hỗ trợ quá trình tạo hồng cầu.

Mỗi ngày, thận lọc khoảng 120 đến 150 lít máu và tạo ra từ 1 đến 2 lít nước tiểu, chứa các chất thải và dịch thừa, sau đó đưa đến bàng quang thông qua niệu quản. Mỗi quả thận được cấu tạo từ khoảng một triệu đơn vị lọc nhỏ gọi là nephron. Mỗi nephron bao gồm một bộ lọc gọi là cầu thận và một ống nhỏ. Quá trình lọc máu diễn ra theo hai bước: cầu thận loại bỏ tế bào máu và phân tử lớn, còn ống nephron giữ lại khoáng chất, protein cần thiết, đẩy phần còn lại đến bàng quang dưới dạng nước tiểu.

Ảnh minh họa.

Bệnh thận – mối nguy âm thầm

Theo số liệu từ Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ (NIH), hiện có hơn 20 triệu người Mỹ có thể đang mắc bệnh thận và rất nhiều người khác nằm trong nhóm có nguy cơ. Nguyên nhân phổ biến nhất là tăng huyết áp và bệnh tiểu đường – hai yếu tố có thể gây tổn thương mô thận một cách âm thầm trong nhiều năm mà không có dấu hiệu rõ ràng. Bệnh thận giai đoạn đầu thường không có triệu chứng nên rất khó nhận biết.

Xét nghiệm máu và nước tiểu là cách duy nhất để xác định tình trạng bệnh thận. Trong đó, xét nghiệm tốc độ lọc cầu thận (GFR) đánh giá khả năng lọc máu của các cầu thận, còn xét nghiệm nước tiểu giúp phát hiện sự xuất hiện bất thường của protein – điều cho thấy sự suy giảm chức năng lọc của thận.

Chỉ còn một quả thận – có ảnh hưởng đến sức khỏe?

Nhiều nghiên cứu và khảo sát cho thấy, phần lớn những người chỉ có một quả thận vẫn sống khỏe mạnh, miễn là quả thận đó hoàn toàn bình thường, mạch máu lưu thông tốt và không gặp trở ngại về chức năng. Những người hiến thận – mất đi một quả – vẫn có thể duy trì sinh hoạt, lao động, thậm chí thể thao bình thường.

Y học ghi nhận rằng, ngay cả khi quả thận còn lại chỉ hoạt động khoảng 50% công suất ban đầu, cơ thể vẫn có thể thích nghi và duy trì cuộc sống bình thường. Một số người còn được ghép thận sau khi cả hai quả thận đều suy yếu và họ vẫn có sức khỏe ổn định sau phẫu thuật.

Các nghiên cứu công bố trên Tạp chí Y khoa Anh và Tạp chí của Hiệp hội Y khoa Mỹ khẳng định, thận là cơ quan linh hoạt và có khả năng thích nghi đáng kinh ngạc. Sau khi hiến thận, quả thận còn lại có thể tăng hiệu suất hoạt động lên 70% chỉ sau khoảng hai tuần, và đạt 75-85% sau thời gian theo dõi dài hạn.

Cơ chế thích nghi này là nhờ quá trình phì đại của các đơn vị lọc còn lại – chúng tăng kích thước và khả năng hoạt động để đảm nhiệm vai trò của cả hai quả thận. Hiện tượng phì đại này không gây tác dụng phụ lâu dài và vẫn đảm bảo hoạt động lọc máu, đào thải chất độc được diễn ra hiệu quả. Thậm chí, những người sinh ra chỉ có một quả thận thì quả thận này cũng sẽ phát triển lớn hơn bình thường và đảm nhiệm đầy đủ chức năng cần thiết.

Lưu ý quan trọng với người chỉ có một quả thận

Dù có khả năng thích nghi cao, người chỉ có một quả thận vẫn cần duy trì lối sống lành mạnh. Việc ăn uống điều độ, sinh hoạt hợp lý, theo dõi sức khỏe định kỳ, đặc biệt là kiểm tra protein trong nước tiểu và xét nghiệm chức năng thận là điều cần thiết. Ngoài ra, cần theo dõi huyết áp thường xuyên vì thận cũng có vai trò điều hòa huyết áp, và việc mất một quả thận có thể làm tăng nguy cơ huyết áp cao.

Đối với những người bị cắt bỏ thận từ nhỏ hoặc sinh ra chỉ với một quả, vẫn có khả năng bị giảm một số chức năng của thận trong tương lai. Tuy nhiên, đa số các trường hợp vẫn có thể sống khỏe mạnh và tuổi thọ không bị ảnh hưởng nhiều. Trường hợp nổi bật là một người tại Australia đã sống với một quả thận được ghép suốt 45 năm, cho thấy khả năng sống lâu và khỏe mạnh là hoàn toàn khả thi.

Như vậy, dù con người có hai quả thận, nhưng một quả khỏe mạnh vẫn đủ để duy trì cuộc sống bình thường. Sự linh hoạt và thích nghi của cơ quan này khiến thận trở thành một trong những "anh hùng thầm lặng" trong cơ thể, đóng vai trò không thể thay thế cho sức khỏe toàn diện.