Nợ công của Mỹ Latinh, Caribe vượt 4.000 tỷ USD

Mức nợ này gia tăng kể từ khi đại dịch COVID-19 bùng phát vào năm 2020, khi các quốc gia phải tăng cường hệ thống y tế công cộng, hỗ trợ gia đình và bảo vệ cơ cấu sản xuất, dẫn đến thâm hụt tài chính kỷ lục.

Trong thập kỷ trước, khu vực này đã trải qua sự thay đổi lớn khi chu kỳ nguyên liệu thô kết thúc. Tăng trưởng kinh tế chậm lại và thâm hụt tài chính kéo dài đã khiến nợ công gia tăng đáng kể. Nợ công trong khu vực tăng từ 2.440 tỷ USD năm 2010 lên 3.520 tỷ USD vào năm 2019, và đến cuối năm 2022, con số này đã chạm mốc 4.010 tỷ USD. Hai nước có nợ lớn nhất là Brazil với 1.840 tỷ USD và Mexico với 950 tỷ USD.

Sự gia tăng nợ diễn ra phổ biến và vào năm 2022, có tới 19 trên tổng số 33 quốc gia trong khu vực ghi nhận mức nợ công chiếm 60% GDP trở lên, so với chỉ 9 quốc gia vào năm 2010. Đáng chú ý, có 12 nước nợ công vượt mức 80% GDP, tăng so với 5 nước vào năm 2010. Những quốc gia có mức tăng nợ cao nhất trong giai đoạn 2010-2022 bao gồm Venezuela, Suriname, Bahamas, Bolivia và Argentina.

Ngược lại với xu hướng chung, nợ công tại Belize, Grenada, Guyana, Jamaica và Saint Kitts và Nevis đã giảm. Hai quốc gia sau đã thực hiện các chương trình hợp nhất tài chính quy mô lớn nhờ có các thỏa thuận với Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF).

UNCTAD cho biết, nợ nước ngoài đang trở thành nguồn tài chính ngày càng quan trọng đối với nhiều chính phủ ở Mỹ Latinh và Caribe. Tại một nửa số quốc gia trong khu vực, nợ nước ngoài đã tăng từ 17,5% GDP lên 30,3% GDP trong giai đoạn 2010-2021, gây áp lực lớn lên nguồn thu ngoại tệ từ xuất khẩu. Trong cùng giai đoạn, tỷ lệ giữa nợ nước ngoài và xuất khẩu tăng từ 74% lên 114,3%. Điều này báo động rằng các nước trong khu vực đang gặp khó khăn ngày càng lớn trong việc đáp ứng nghĩa vụ tài chính đối ngoại với năng lực xuất khẩu hiện tại.

Ngoài ra, tỷ lệ nợ công do các chủ nợ không cư trú nắm giữ đã tăng từ 23,4% năm 2010 lên 32,5% vào năm 2021. Mức tăng này rõ rệt nhất ở Chile, Colombia và Paraguay, với mức tăng hơn 20 điểm phần trăm, khi các nước này tích cực vay trên thị trường tài chính quốc tế.

Một số quốc gia khác như Peru cũng sử dụng rộng rãi thị trường trái phiếu quốc tế, trong khi Guatemala và Mexico ghi nhận mức giảm nợ công nước ngoài.

Tuy nhiên, tỷ lệ chủ nợ nước ngoài ở hầu hết các quốc gia vẫn cao hơn mức cảnh báo sớm của IMF, dao động từ 20 đến 60%. Cộng hòa Dominica và Paraguay có tỷ lệ chủ nợ không cư trú cao, lần lượt là 74% và 89%.

Các trái chủ tư nhân ngày càng trở thành chủ nợ chính ở Mỹ Latinh và Caribe, trong khi sự thống trị của các tổ chức cho vay đa phương và song phương suy giảm nhanh chóng trong thập kỷ 2010. Tỷ lệ nợ do các tổ chức này nắm giữ giảm từ 33% năm 2010 xuống còn 26% vào năm 2021.

Tỷ lệ nợ nước ngoài do các chủ nợ tư nhân nắm giữ tại Mỹ Latinh cao hơn tất cả các nền kinh tế đang phát triển khác cộng lại. Họ chiếm hơn một nửa tổng nợ công nước ngoài tại các quốc gia như Argentina, Colombia, Costa Rica, El Salvador, Guatemala, Mexico, Paraguay, Peru và Cộng hòa Dominica.

Dù vậy, các tổ chức cho vay đa phương và song phương vẫn là chủ nợ quan trọng với các quốc gia có khả năng tiếp cận thị trường tài chính quốc tế hạn chế như Bolivia, Haiti, Honduras và Nicaragua.

Lãi vay gia tăng khiến nguồn lực trong nước dành cho đầu tư công và chi tiêu xã hội bị suy giảm. Tại một số nước, các khoản thanh toán lãi vay đã vượt quá chi tiêu cho y tế, giáo dục và đầu tư. Năm 2021, chi tiêu cho lãi vay đã vượt chi tiêu giáo dục ở Bahamas, Jamaica, Trinidad và Tobago, và chiếm 60% chi tiêu giáo dục tại nhiều quốc gia khác.

Tương tự, chi tiêu cho chăm sóc sức khỏe cũng bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Tỷ lệ chi cho lãi vay đã vượt 100% so với chi tiêu y tế tại Barbados, Cộng hòa Dominica, Honduras, Jamaica và Trinidad và Tobago.

Hơn một nửa dân số Mỹ Latinh và Caribe, tương đương 351 triệu người, sống ở các quốc gia chi tiêu nhiều cho lãi vay hơn là cho chăm sóc sức khỏe. Các khoản thanh toán lãi vay liên quan đến đầu tư công ở mức cao tại nhiều quốc gia, đặc biệt là Brazil và Costa Rica.

UNCTAD cảnh báo rằng xu hướng nợ công này sẽ tạo ra nhiều thách thức phát triển lớn cho các quốc gia Mỹ Latinh và Caribe trong bối cảnh kinh tế hiện tại.