Syria, vực thẳm ngăn cách quan hệ Mỹ - Nga

Trong cuộc gặp song phương sau đó, cả Tổng thống Mỹ Barack Obama và Tổng thống Nga Vladimir Putin đều khẳng định cần sự hợp tác quốc tế để đánh bại tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng và chấm dứt cuộc khủng hoảng ở Syria.

Tuy nhiên, khi hai nhà lãnh đạo phát biểu tại Đại hội đồng Liên Hợp Quốc ở New York, sự 'đồng thuận' đó đã bị phủ nhận hoàn toàn bởi những quan điểm khác biệt quá sâu sắc giữa Mỹ - Nga về vến đề Syria. Cả ông Obama và ông Putin đều dùng bài phát biểu tại Đại hội đồng Liên Hợp Quốc để đổ lỗi cho đối phương về cuộc chiến đấm máu đã cướp đi sinh mạng của hơn 200 nghìn người kéo dài suốt hơn 4 năm qua và cuộc khủng hoảng tị nạn đang làm châu Âu bối rối.

Bài phát biểu của hai lãnh đạo Nga - Mỹ cho thấy rõ quan điểm bất đồng của họ về vấn đề Syria.

Lãnh đạo Mỹ dành nhiều thời lượng trong bài phát biểu để nói về khủng hoảng Syria. Tổng thống Mỹ Barack Obama gọi Tổng thống Bashar al-Assad của Syria là "nhà độc tài". Ông Obama cho rằng từ năm 2011 ông Assad đã giết hại thường dân, gây xung đột, tạo cơ hội cho phiến quân IS lợi dụng trỗi dậy.

Ông còn cáo buộc lực lượng Assad dùng vũ khí hóa học và bom thùng giết hại những người dân Syria vô tội. "Không nơi nào mà các cam kết về trật tự thế giới của chúng ta trải qua thử thách nghiêm trọng như ở Syria. Khi một tên độc tài sát hại hàng nghìn người dân, đó không còn là vấn đề chỉ của một nước", ông nói.

Trong khi đó, ông Putin nhận định: "Không ai ngoại trừ Tổng thống Assad và lực lượng dân quân của ông đang thực sự chiến đấu chống Nhà nước Hồi giáo tự xưng IS trên lãnh thổ Syria”, ông Putin khẳng định. Theo lãnh đạo Mỹ, cần phải có một quá trình chuyển đổi từ chính quyền Tổng thống Assad sang một nhà lãnh đạo mới và Mỹ sẵn sàng làm việc với các quốc gia khác vì vấn đề Syria, kể cả hợp tác với Nga và Iran. 

Đề cập tới vấn đề di cư, ông Obama cho hay, Washington đang đề ra những biện pháp mới để giúp những người tị nạn Syria tái định cư ở Mỹ. "Chúng tôi, đất nước có phần lớn người dân là di cư, hiểu rõ những nỗi khổ mà các gia đình từ Trung Đông đang trải qua", ông nói.

Trong bài phát biểu của mình, Tổng thống Nga Vladimir Putin mô tả việc không hợp tác với chính quyền của Tổng thống Syria Bashar al-Assad sẽ là “sai lầm lớn”. Ông Putin cũng khẳng định các trại tị nạn sẽ không còn nếu vấn đề Syria được giải quyết và các lực lượng chống IS cần phối hợp để tiêu diệt tổ chức này. 

Trên lý thuyết, hai bên đều có không gian để nhượng bộ và đạt thỏa thuận. Như lịch sử đã chứng minh ở Iraq và Libya, việc thế lực nước ngoài phá vỡ tổ chức nhà nước sẽ dẫn tới sự hỗn loạn. Do đó, giới quan sát cho rằng liên minh chống IS cần đảm bảo cơ cấu nhà nước Syria tiếp tục hoạt động. Ông Obama cũng cam kết Mỹ sẵn sàng hợp tác với Nga và Iran để giải quyết xung đột Syria. Đây được đánh giá là một điểm mới trong các tuyên bố của Mỹ.

Có rất ít dấu hiệu cho thấy Washington - Moscow sẽ hợp tác và chính quyền Assad cùng phe nổi dậy đạt được một sự nhượng bộ cần thiết. Tại Đại hội đồng Liên Hợp Quốc, ông Putin đề xuất một nghị quyết Hội đồng Bảo an nhằm thành lập “một liên minh quốc tế thực sự” để chống IS. Tuy nhiên theo quan điểm của các quan chức Mỹ, sáng kiến của ông Putin lại nhằm mục tiêu thay thế liên minh do Mỹ lãnh đạo đang không kích IS ở Syria và Iraq.

Nên đọc

Phát biểu trước các nhà lãnh đạo quốc tế, cả ông Obama và Putin đều tận dụng cơ hội chỉ trích nhau với những ngôn từ sắc sảo về khủng hoảng Ukraine, Iraq, Syria và vấn đề dân chủ. Ở cuộc gặp bên lề hội nghị, cả hai ông đều không cho thấy bất cứ dấu hiệu tiến bộ nào trong quan hệ song phương.

Giới chuyên gia và truyền thông quốc tế đều đưa ra những nhận định bi quan về cơ hội hợp tác Mỹ - Nga nhằm giải quyết khủng hoảng Syria. Thời báo New York đánh giá cuộc gặp Obama - Putin không đem lại hy vọng nào cho một giải pháp Syria. Đài CNN mô tả sự khác biệt về quan điểm giữa hai ông là “quá nguy hiểm“. Tờ Washington Post đánh giá quan điểm của tổng thống Mỹ và Nga “đụng độ nhau chan chát”.

Nhà phân tích Andrew S. Weiss, phó chủ tịch tổ chức Carnegie Endowment for International Peace, nhận định có thể Mỹ sẽ hợp tác với Nga ở một số vấn đề ít căng thẳng như lập các vùng an toàn ở Syria.

"Tuy nhiên, lộ trình mà ông Putin đưa ra là lập liên minh và hợp tác với Assad để chống IS hoàn toàn đối nghịch với quan điểm của Mỹ rằng ông Assad là nguyên nhân của khủng hoảng", ông Weiss nhấn mạnh.

Nhà phân tích Frida Ghitis của CNN cho rằng ít nhất Nga đang có một kế hoạch cụ thể ở Syria là bảo vệ chế độ Assad và đang hỗ trợ lực lượng của ông ta. Còn Mỹ không có kế hoạch hay chiến lược hiệu quả nào. Nhưng vấn đề là không có sự hợp tác quốc tế hiệu quả, khủng hoảng Syria nhiều khả năng sẽ tiếp tục bế tắc.